Ο καθηγητής Α.Σαρρής που έκανε τις μετρήσεις στην Αρχαία Σαλαμίνα μιλά στην ΕΦΣΥΝ

Ξαναδιαβάζοντας την αρχαιότητα μέσα από την Τεχνολογία
«Αναπτύξαμε νέες τεχνολογίες και λογισμικά επεξεργασίας, πειραματιζόμενοι με χωρικές αναλύσεις και ερμηνευτικά μοντέλα στα αποτελέσματα της επεξεργασίας των γεωφυσικών μετρήσεων και δορυφορικών εικόνων» σχολιάζει στην «ΕΦ.ΣΥΝ» ο κ. Απόστολος Σαρρής
Με μια δυναμική πρωτοποριακή ερευνητική παρουσία στον διεθνή χώρο, που συμπυκνώνεται μεταξύ άλλων στη συμμετοχή σε περίπου διακόσια προγράμματα έρευνας στη χώρα μας, στις ΗΠΑ, στην Ιταλία, στην Τουρκία, στην Ουγγαρία, στη Νότια Κορέα κ.λπ., το Εργαστήριο Γεωφυσικής και Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών (ΙΜΣ) του ΙΤΕ έχει διερευνήσει κομβικά μνημεία και ιστορικές περιοχές του ελληνικού χώρου αλλά και ξένων πολιτισμών.

Με όραμα και στρατηγική υλοποίησης, έχει καταγραφεί ως μία από τις πλέον διεθνώς αναγνωρισμένες ερευνητικές μονάδες στον τομέα της εφαρμογής της Γεωπληροφορικής στην Αρχαιολογία, την Ιστορία και τον Πολιτισμό.
Κλείνοντας, φέτος, μια 20ετία καινοτόμου βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας, ο διευθυντής του Εργαστηρίου, Απόστολος Σαρρής, μας μιλά γι’ αυτό το μαγευτικό ταξίδι σε αχαρτογράφητα τοπία του παρελθόντος.
Απόστολος Σαρρής, διευθυντής του Εργαστηρίου Γεωφυσικής και Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών (Ι.Μ.Σ.) του Ι.Τ.Ε
• Πώς κατόρθωσε το εργαστήριό σας να πρωτοπορεί σε διεθνές επίπεδο σε έναν τόσο ζωτικό τομέα έρευνας;
Εχοντας αποκτήσει μία μοναδική δυναμική στον χώρο αυτό, που φέρνει σε έναν κοινό παρονομαστή την τεχνολογία, την ιστορία, την αρχαιολογία και τον πολιτισμό, το εργαστήριο έχει αποτελέσει πόλο έλξης για ερευνητές, μεταδιδακτορικούς ερευνητές και υποψήφιους διδάκτορες τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό (Ευρώπη, HΠΑ, Κίνα, Αυστραλία, κ.α.).
Πάνω από 1.000 φοιτητές έχουν εκπαιδευτεί μέσω συστηματικών σεμιναρίων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων και συμμετοχής στις μετρήσεις πεδίου.
• Πώς έγινε αυτό;
Αναπτύξαμε νέες τεχνολογίες και λογισμικά επεξεργασίας, πειραματιζόμενοι με χωρικές αναλύσεις και ερμηνευτικά μοντέλα στα αποτελέσματα της επεξεργασίας των γεωφυσικών μετρήσεων και δορυφορικών εικόνων, οι δύο ερευνητές του εργαστηρίου, εγώ και ο Νίκος Παπαδόπουλος, με την υποστήριξη μιας δραστήριας ομάδας από διαφορετικά γνωστικά πεδία.
Αυτό μας έδωσε τη δυνατότητα να προσεγγίζουμε την ανακατασκευή του αρχαιοπεριβάλλοντος και την αποκωδικοποίηση της ιστορικής μνήμης του τοπίου (κατοίκηση, δραστηριότητες, διαδρομές, δόμηση του χώρου, εκμετάλλευση της γης κ.ά.) με τις όποιες κοινωνικο-οικονομικές προεκτάσεις θα μπορούσαν να συνεπάγονται.
• Ποιες είναι οι σημαντικότερες επιτυχίες της εικοσάχρονης δραστηριότητάς σας;
Ανάμεσα στα περίπου διακόσια ερευνητικά προγράμματα πεδίου σε Ελλάδα, Αίγυπτο, Τουρκία, Ουγγαρία, Ιταλία, Κύπρο, ΗΠΑ, Ν. Κορέα κ.α., το εργαστήριο έχει αντιμετωπίσει ποικίλες προκλήσεις, έχοντας διερευνήσει το δεινοθήριο της Σητείας, τα τείχη της Ακρόπολης των Αθηνών, την αρχαία αγορά της Δήλου και της Δωδώνης, το αρχαίο λιμάνι της Ιτάνου, τα νεώρια του Ρεθύμνου, το σύστημα υδροδότησης της Ελεύθερνας, το αστικό δίκτυο πολλών κλασικών και ρωμαϊκών πόλεων (Μαντίνεια, Σικυώνα, Λευκάδα, Ηραία, Αλίαρτος, Υεττός, Νικόπολη, Σαλαμίνα, Βελεστίνο, Νάξος Σικελίας), τους κλασικούς και ρωμαϊκούς τύμβους του Μαραθώνα και του Εβρου, αντιστοίχως, ταφικά μνημεία και νεκροταφεία στη Θήβα, τον Ορχομενό, το παλιό εβραϊκό νεκροταφείο της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο, την Αμαθούντα και τη Δένια Κύπρου και νεκροταφεία της Εποχής του Χαλκού στην Ουγγαρία.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον με μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας είχε η μελέτη των προϊστορικών οικισμών στο Παλαμάρι της Σκύρου, στη Ζαγορά της Ανδρου, στο Χαλασμένο και στο Σίσσι της Κρήτης, στο Λευκαντί, στην Ιθάκη, στο Διμήνι και στην Παλαίπαφο Κύπρου.
Τα αρχαία θέατρα του Κουφονησίου, της Χερσονήσου, της Ιεράπετρας, της Γόρτυνας, της Δημητριάδας, της Δωδώνης αποτέλεσαν ξεχωριστά αντικείμενα έρευνας, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη η τρισδιάστατη αναπαράσταση των θεάτρων της Κρήτης.
• Ποια είναι η ιδιαίτερη μεθοδολογία και πρακτική σας;
Μελετώντας δορυφορικές εικόνες υψηλής ανάλυσης και μέσω της γεωαναφοράς ιστορικών χαρτών, έχει γίνει εφικτή η αποτύπωση αρχαίων δρόμων στη Μαντίνεια και στο Βελεστίνο, η μελέτη της διαχρονικής εξέλιξης του ιστορικού κέντρου του Ηρακλείου και της Λευκωσίας στην Κύπρο και η εξέταση του αρχαιοπεριβάλλοντος γύρω από τους νεολιθικούς οικισμούς της Θεσσαλίας.
Mε τη συστηματική εφαρμογή Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) και χωρικών αναλύσεων, κατέστη εφικτό να δημιουργηθεί ο πρώτος διαδικτυακός αρχαιολογικός άτλαντας της Κρήτης, που ενσωματώνει το πιο ολοκληρωμένο σύνολο των ιστορικών και αρχαιολογικών μνημείων της μεγαλονήσου.
Πάνω σε αυτό βασίστηκε και η ανασύσταση του μινωικού δικτύου επικοινωνίας μέσω φρυκτωριών στην περιοχή της Πεδιάδας Ηρακλείου και η ανάλυση της επικινδυνότητας των αρχαιολογικών θέσεων μέσω πολυπαραμετρικών κριτηρίων.
• Υπήρξε ευρύτερος απόηχος αυτών των επιτυχιών;
Βεβαίως. Αυτή η συγκεκριμένη δραστηριότητα έδωσε αποτελέσματα στην πρόσφατη πρόσκληση της Ευρωπαϊκής Ενωσης με θέμα την Αντιμετώπιση Κινδύνων και την Κλιματική Αλλαγή, στο πλαίσιο του ιδιαιτέρως ανταγωνιστικού ευρωπαϊκού προγράμματος για την έρευνα και την καινοτομία «Horizon 2020».
Το εργαστήριό μας πέτυχε τη συμμετοχή του σε μία από τις 2 προτάσεις που εγκρίθηκαν (STORM - «Safeguarding Cultural Heritage, Technical and Organisational, Resources Management»), ενώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι στη δεύτερη πρόταση που εγκρίθηκε (HERACLES - «HEritage Resilience Against CLimate Events on Site) συμμετέχoυν επίσης το Εργαστήριο Φωτονικής στην Πολιτισμική Κληρονομιά του Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ και το Εργαστήριο Παράκτιας Ερευνας του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένων και Υπολογιστικών Μαθηματικών του ΙΤΕ.
Το πρόγραμμα STORM θα προτείνει μια σειρά καινοτόμων μοντέλων πρόβλεψης και εξελιγμένων μη επεμβατικών και μη καταστρεπτικών μεθόδων αποτύπωσης και διάγνωσης για την αποτελεσματική πρόβλεψη των περιβαλλοντικών αλλαγών και για την ανάδειξη των απειλών και των συνθηκών που θα μπορούσαν να βλάψουν τα υλικά και τις δομές στα μνημεία της πολιτισμικής κληρονομιάς.
• Τα τελευταία χρόνια τι αποτιμάτε εσείς ως σημαντικότερο;
Την τελευταία τριετία, το εργαστήριο κατόρθωσε να πάρει τρία από τα τέσσερα προγράμματα Αριστείας που απέσπασε το ΙΜΣ και που χρηματοδοτούνται από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας, με συγχρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ενωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο – ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ 2007-2013).
Τα ερευνητικά αυτά προγράμματα ασχολούνται με την ανασύνθεση της δυναμικής των πρωτοβυζαντινών οικισμών της Κρήτης, τη μελέτη της αστικοποίησης στην αρχαία Ελλάδα και τη μελέτη των πρώιμων αγροτικών εγκαταστάσεων της Νεολιθικής Θεσσαλίας.
Τον μεγαλύτερο αντίκτυπο είχε η χαρτογραφική μελέτη των ανεξερεύνητων νεολιθικών οικισμών της ανατολικής Μαγνησίας, που έδωσε μια νέα οπτική για την κατανόηση της ενδοκοινοτικής και διακοινοτικής χωρικής οργάνωσης σύγχρονων νεολιθικών οικισμών στον ελλαδικό χώρο, φανερώνοντας μια πολυπλοκότητα και ποικιλομορφία των οικισμών, αλληλουχία φάσεων κατοίκησης ή ακόμα και επιμονή κατοίκησης σε συγκεκριμένες θέσεις και ανθρωπογενείς επεμβάσεις γύρω από τους οικισμούς για την καλύτερη αντιμετώπιση περιοδικών επεισοδίων πλημμύρας, αλλάζοντας τελείως την αντίληψη που υπήρχε για τη συγκεκριμένη περίοδο.
Παναγιώτης Γεωργουδής - efsyn.gr