Οι θεοί του Ολύμπου όμως, που δέκα χρόνια νωρίτερα είχαν βοηθήσει τους Ελληνες να αποκρούσουν την εισβολή του βασιλιά Δαρείου στη μάχη του Μαραθώνα, αυτή τη φορά τους είχαν εγκαταλείψει. Η μοίρα έμοιαζε λοιπόν να χαμογελά στους Πέρσες. Στις
Θερμοπύλες, ένας προδότης τους οδήγησε μυστικά μέχρι την ελληνική οπισθοφυλακή. Και ύστερα από τρεις ημέρες ηρωικής αντίστασης, οι Σπαρτιάτες σφαγιάστηκαν. Επαληθεύτηκε έτσι η προφητεία του Μαντείου των Δελφών: θα πεθάνει ο βασιλιάς της Σπάρτης, απόγονος του Ηρακλή. Η Αθήνα βρέθηκε μπροστά σε ένα δίλημμα. Με βάση ψυχρούς υπολογισμούς, έπρεπε να παραδοθεί. Με βάση το συναίσθημα, έπρεπε να δώσει μια χερσαία μάχη, όπως στις Θερμοπύλες. Ο Θεμιστοκλής πήρε τον λόγο και πρότεινε μια ενδιάμεση οδό: να εκκενωθεί η αγαπημένη Αθήνα, που θα καταστρεφόταν από τους Πέρσες, και να καταφύγουν οι κάτοικοι στη Σαλαμίνα. Γνωρίζοντας την επιθυμία των Περσών για μια γρήγορη νίκη, ο Θεμιστοκλής τους κάλεσε σε μια ναυμαχία στα στενά της Σαλαμίνας. Τα ελληνικά πλοία αντιστάθμισαν την αριθμητική τους κατωτερότητα με αλληλεγγύη και πατριωτισμό. Ο Θεμιστοκλής είχε δημιουργήσει ένα στόλο ανοιχτό στις λαϊκές τάξεις, που ως τότε έβλεπαν την ιστορία να περνά δίπλα τους. Οι ναύτες ρίχτηκαν με ηρωισμό εναντίον των ισχυρότερων Περσών, αποδεικνύοντας ότι η συλλογική δύναμη μερικές φορές είναι μεγαλύτερη από το άθροισμα των ατόμων. Η νίκη τους έσωσε την αθηναϊκή δημοκρατία και άλλαξε τον ρου της ιστορίας. Η Σαλαμίνα υπήρξε το αποτέλεσμα μιας ισορροπίας αρετών. Ο Θεμιστοκλής αξιοποίησε τις αξίες που αργότερα καταλάβαμε ότι είναι οι τέσσερις θεμελιώδεις αρετές: θάρρος, ψυχραιμία, σωφροσύνη και δικαιοσύνη. Αν είχε μείνει σε μια αρετή, θα είχε αποτύχει. Γνώριζε τους αριθμούς, αλλά και τη δύναμη του κινήτρου για να πάει κανείς πέρα από αυτό που είναι γραμμένο. Η νίκη στη Σαλαμίνα δεν ήταν επική ούτε στρατηγική, ήταν ένας συνδυασμός: μια επική στρατηγική. Τι θα είχαμε κάνει εμείς; Αν στην Αθήνα κυβερνούσαν οι σημερινοί ηγέτες – και τους συμβούλευαν οι οικονομολόγοι και οι πολιτειολόγοι με τα σημερινά πτυχία -, δεν θα είχαμε πολεμήσει στη Σαλαμίνα. Τα οικονομικά δεδομένα θα είχαν αποτρέψει μια τέτοια απόφαση. Θα είχαμε υποταχθεί στην Περσική Αυτοκρατορία όχι το 480, αλλά αρκετά χρόνια νωρίτερα, όταν ο βασιλιάς Δαρείος έστειλε τους πρεσβευτές του να απαιτήσουν υποταγή από τις ελληνικές πόλεις. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε τις δυνάμεις της Ιστορίας, θα φωνάζαμε απέναντι στους οργισμένους Αθήναιους. Δεν Υπάρχει Εναλλακτική Λύση. Το μόνο που θα επιδιώκαμε θα ήταν οι καλύτεροι δυνατοί όροι για την παράδοσή μας. Ευτυχώς, ο Θεμιστοκλής και οι έλληνες ηγέτες δεν αφέθηκαν να παρασυρθούν από τους αναλυτές. Οι Πέρσες ήταν βέβαια εκείνοι που μπορούσαν να πληρώσουν τους καλύτερους ειδικούς και αναλυτές, όπως αυτούς που έκτισαν τη διώρυγα και την κινητή γέφυρα που επέτρεψαν στους στρατιώτες του Ξέρξη να μεταβούν από την Ασία στην Ευρώπη. Και οι άνθρωποι του Ξέρξη έδειχναν την ίδια αλαζονεία με τους ειδικούς των κυβερνήσεων Κένεντι-Τζόνσον στο Βιετνάμ και Μπους στο Αφγανιστάν-Ιράκ: πώς είναι δυνατόν οι Αθηναίοι να μην παραδίδονται, με δεδομένη την αριθμητική τους κατωτερότητα; Οι Ελληνες είχαν αναλυτές, είχαν όμως και ποιητές. Εκτός από ακαδημαϊκές μελέτες, διέθεταν και αφηγήσεις των ηθικών κωδίκων του παρελθόντος. Όπως και μυθιστορήματα που τους έδειχναν ότι αυτό που τους έκανε καλύτερους, όπως το θάρρος του Αχιλλέα, μπορούσε να οδηγήσει σε συλλογικές ωμότητες. Το ελληνικό θέατρο βοήθησε τους πολίτες να μπουν στο πετσί των Περσών και να εμπιστευθούν τις δυνάμεις τους. Με άλλα λόγια, οι στρατιωτικές και οικονομικές αναλύσεις είναι σημαντικές, αλλά το ηθικό σενάριο μιας κοινωνίας το γράφουν οι καλλιτέχνες της και οι διανοητές της. Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης – η οποία είναι λιγότερο αιματηρή από τον στρατό του Ξέρξη, εισπράττεται όμως από πολλούς σαν εισβολή – απαιτούν κι εκείνες μια επική στρατηγική. Που προσφέρει, αλλά και ζητά από τους πολίτες θάρρος, ψυχραιμία, σωφροσύνη και δικαιοσύνη. Που συνδυάζει τα διδάγματα του παρελθόντος με το όραμα ενός μέλλοντος που δεν είναι γραμμένο. Που δίνει σ’ εκείνους οι οποίοι αισθάνονται σήμερα θύματα τα εργαλεία για να ελέγξουν τη μοίρα τους. Οι πολιτικοί μας δεν διαβάζουν ποίηση. Και οι ποιητές και συγγραφείς μας προτιμούν να κάνουν πολιτικές αναλύσεις – κάτι για το οποίο δεν είναι προετοιμασμένοι – παρά να απεικονίζουν τις μεγάλες ηθικές συγκρούσεις της εποχής. Διαθέτουμε ζωηρές αφηγήσεις της ανθρώπινης φτώχειας, της οικονομικής κρίσης και της πολιτικής διαφθοράς. Οι αφηγήσεις αυτές «πουλάνε», γιατί μας κάνουν να αισθανόμαστε ανώτεροι. Δεν έχουμε όμως αρκετές εικόνες του ανθρώπινου μεγαλείου. Οι εικόνες αυτές «πουλάνε» λιγότερο γιατί μας φέρνουν αντιμέτωπους με τον καθρέφτη των ελλείψεών μας. Λείπουν οι ποιητές της Σαλαμίνας. Ο Βικτόρ Λαπουέντε Χινέ είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ
πηγή