ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ Γ. ΠΑΛΛΑΣ η τραγική ιστορία του Σαλαμίνιου που χάθηκε στα ναζιστικά στρατόπεδα της Γερμανίας

                                                                                Γράφει ο δημοσιογράφος

  Τάσος Καραντής

                                                                                        

Σαν σήμερα, τα μεσάνυχτα της 17ης προς 18η Μαΐου του 1944 Γερμανοί στρατιώτες εισέβαλαν με βάναυσο τρόπο στο σπίτι του Παρασκευά Πάλλα και τον συνέλαβαν. Απ’ εκείνη τη νύχτα ξεκίνησε η δική του “διαδρομή θανάτου”(Χαϊδάρι και κατόπιν Γερμανία) που τον οδήγησε στο χαμό. 


Τη φοβερή εκείνη νύχτα ο Π. Πάλλας προστέθηκε στα πολλά θύματα της τρομερής φασιστικής και ναζιστικής κατοχής. Το νησί της Σαλαμίνας έδωσε κι αυτό το δικό του “φόρο αίματος” και νομίζουμε ότι είναι χρέος μας να γνωρίσουμε και να τιμήσουμε αυτούς τους μάρτυρες συμπατριώτες μας.1 Στα πλαίσια αυτά παρουσιάζουμε εδώ την τραγική ιστορία του Παρασκευά Πάλλα , όπως μας την αφηγήθηκε ο αδερφός του Νίκος Γ. Πάλλας. Κρίναμε ότι έπρεπε, για την ιστορική μνήμη και την έρευνα, να καταγραφούν τα γεγονότα, όπως τα γνωρίζει η οικογένειά του αλλά και όπως απορρέουν από κάποια έγγραφα κι άλλα ντοκουμέντα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν θα επανέλθουμε, αν, στο μέλλον, προκύψουν και νέα στοιχεία για μια ιστορία που εκτός από δραματική είναι και μυστηριώδης.

Βιογραφικά

Ο Παρασκευάς Πάλλας γεννήθηκε στη Σαλαμίνα το 1920. Ήταν γιος του αξιωματικού του Ναυτικού Γεωργίου Πάλλα και της Αικατερίνης Παπαδημητρίου (Καρύτση). Έφερε το όνομα του παππού του Παρασκευά Πάλλα (1846-1902), συγγραφέα του γνωστού χειρογράφου-ντοκουμέντου στο οποίο καταγράφεται η δράση των Σαλαμινίων στην Επανάσταση του 1821. Είχε άλλα 6 αδέρφια, 4 αγόρια (Νίκος, Δημήτρης, Λάμπρος, Θανάσης) και 2 κορίτσια (Σταματίνα και Βασιλική).
Τελείωσε στη Σαλαμίνα το Δημοτικό και το Ημιγυμνάσιο3 και σαν μαθητής ήταν πολύ καλός. Αμέσως μετά ο πατέρας του τόσο αυτόν όσο και τον αδερφό του Νίκο τους έβαλε στο Ναύσταθμο για υπαξιωματικούς. Ο Παρασκευάς πήγε στο Προτυποποιείο του Ναυστάθμου όπου προϊστάμενος αξιωματικός ήταν ο πατέρας του. Βλέποντάς τον λοιπόν, ο πατέρας του, να κάνει τις διάφορες χειρωνακτικές δουλειές και αγγαρείες, στεναχωριόταν γιατί ο Π. Πάλλας ήταν πολύ λεπτός κι ευαίσθητος και σαν χαρακτήρας αλλά και σωματικά. Έτσι αποφάσισε το ένα απ’ τα δυο αδέρφια που ήταν στο Ναύσταθμο να το σπουδάσει. Κάλεσε λοιπόν και τους δύο, το Νίκο και τον Παρασκευά, και τους ανακοίνωσε την απόφασή του: «Θέλω να σας σπουδάσω, μα τα οικονομικά μου δε φτάνουν και για τους δυο σας. Θα ρίξετε κλήρο και όποιος μείνει εδώ, θα εργαστεί για να βοηθήσει τον άλλον να σπουδάσει». Τότε πετάχτηκε ο Νίκος και του είπε: «Πατέρα εγώ είτε ρίξω κλήρο είτε δε ρίξω δεν πάω για σπουδές»! Οπότε αυτός που θα σπούδαζε ήταν, εκ των πραγμάτων, ο Παρασκευάς. Ο πατέρας του είπε: «να εκτιμήσεις αυτό που έκανε ο αδερφός σου για σένα».
Φοίτησε λοιπόν ο Παρασκευάς Πάλλας στο Γυμνάσιο Μεγάρων4. Εν συνεχεία, αφού δεν κατάφερε να πάει στο Πολυτεχνείο, τελείωσε τη σχολή των τριών ταυ όπου κι έγινε τριατατικός(= υπάλληλος του οργανισμού των τριών ταυ, όπως ονομαζόταν ο ενιαίος οργανισμός των Ελληνικών Ταχυδρομείων και του ΟΤΕ). Διορίστηκε αμέσως στο ταχυδρομείο της Αίγινας.

Ο πόλεμος

Με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, το 1941, απολύθηκε από τη θέση του κι έτσι επέστρεψε άνεργος στη Σαλαμίνα. Για ένα διάστημα δούλεψε στο γρι-γρι του Γειαχαρά (Περδικούρη), ώσπου, τελικά, τον Οκτώβριο του 1942, διορίστηκε στην Εφορία Σαλαμίνας στη θέση του εφοριακού γραμματέα5.

Έφορος Σαλαμίνας /προβλήματα και διχόνοιες

Στα τέλη του 1942 βρέθηκε σκοτωμένος ένας Γερμανός στρατιώτης στα Σελήνια. Την επομένη, στον τόπο που είχε βρεθεί το πτώμα του, πήγε για να κάνει αυτοψία σ’ ένα κτήμα, ο τότε Έφορος Σαλαμίνας ονόματι Χαμόδρακας. Εκεί όμως συνελήφθη από τους Γερμανούς που ερευνούσαν τη περιοχή κι αφού έπεσε θύμα άγριου ξυλοδαρμού, τέθηκε σε αναρρωτική άδεια έπ’ αόριστο. Έτσι διορίστηκε ως αντικαταστάτης του, να εκτελεί χρέη Εφόρου Σαλαμίνας, ο Παρασκευάς Πάλλας σε ηλικία μόλις 22 χρονών. Για να αντεπεξέλθει στα νέα του καθήκοντα με τις υψηλότερες απαιτήσεις, μετακόμισαν οικογενειακώς απ’ το σπίτι όπου έμεναν τότε στη σημερινή οδό Ν. Παπανικολάου (σώζονταν μέχρι πρόσφατα τα ερείπιά του) στο σπίτι του παππού Παρασκευά Πάλλα στη Λεωφ. Φανερωμένης (στη θέση που βρισκόταν η Εμπορική Τράπεζα), το οποίο βρισκόταν παραπλήσια στο κτίριο που στεγαζόταν τότε η Εφορία (εκεί που σήμερα είναι ο φούρνος “Star”).
Η θέση αυτή του δημιούργησε μόνο προβλήματα. Ή όπως χαρακτηριστικά λέει ο αδερφός του Νίκος: «Από εκείνη την ημέρα άρχισε το μαρτύριό του»! Από τη μια είχε να αντιμετωπίσει τη διχόνοια των παλαιότερων και μεγαλύτερων ηλικιακά συναδέλφων του κι από την άλλη τις λεπτές ισορροπίες της θέσης του εφόρου κάτω μάλιστα από το ανελεύθερο και διεφθαρμένο καθεστώς των κατακτητών. Καθημερινά θέματα ρουτίνας εξελίσσονταν σε “ μεγάλα προβλήματα”, σε σημείο όπου δέχονταν απειλές ακόμα και για τη ζωή του, αφού είχε γίνει «μισητός από αριστερά και δεξιά» όπως διηγείται ο αδερφός του Νίκος.

Η πρώτη σύλληψη

Μία από τις αρμοδιότητές του ήταν και η φορολόγηση, κατά κεφαλή, των αιγοπροβάτων εποχιακών ποιμένων της Σαλαμίνας. Την προηγούμενη μιας τέτοιας διαδικασίας τον συνάντησε κάποιος συμπατριώτης του (ο οποίος διατηρούσε πολύ στενές φιλικές σχέσεις με τους Γερμανούς) και του ζήτησε να εξαιρέσει από τη φορολόγηση τα αιγοπρόβατα συγκεκριμένου ποιμένα. Ο Π. Πάλλας αρνήθηκε κατηγορηματικά αναγκάζοντας τον προαναφερόμενο να τον απειλήσει σοβαρά. Την επομένη πήγε στη Φανερωμένη όπου θα γινόταν η φορολόγηση κι έπραξε κανονικά το καθήκον του. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα κατέφθασε ένα τζιπ με Γερμανούς στρατιώτες οι οποίοι τον συνέλαβαν και τον μετέφεραν στο νησάκι του Αγ. Γεωργίου, στην έδρα του στρατιωτικού Γερμανού Διοικητή Πλωτάρχη Φέλκαμ. Εκεί οδηγήθηκε στην απομόνωση και ανακρίθηκε πολλές φορές διαδοχικά, κι από τον ίδιο τον Φέλκαμ, επί ένα ολόκληρο 24ωρο! Στις συνεχείς ανακρίσεις των Γερμανών, όπου τον ρωτούσαν για ποιο σκοπό βρισκόταν στη περιοχή Φανερωμένης, τους ανέφερε πως εκτελούσε επαγγελματικό καθήκον.- «Θα μας πεις πάλι το ίδιο παραμύθι;»,του ανταπαντούσαν κάθε φορά. Τελικά, προτού τον αφήσουν την επομένη ελεύθερο, ο ίδιος ο Φέλκαμ του είπε τα εξής αινιγματικά: «Να πας στο καλό! Τώρα ξέρεις ποιοι σε φέρανε εδώ!».-«Ποιοι με φέρανε;», ρώτησε. – «Το ξέρεις! Και ξέρεις γιατί σε φέρανε; Γιατί είχες πάει εκεί να κατασκοπεύσεις τα πλοία μας!». Τι έκρυβαν τα λεγόμενα του Φέλκαμ; Μια μπλόφα των Γερμανών; Μια προδοσία εκδίκησης του συμπατριώτη του; Ή μια αντιστασιακή ενέργεια του Π. Πάλλα; 

Γλιτώνοντας την ομηρία

Τις πρώτες μέρες του Γενάρη του 1943 οι Γερμανοί συνέλαβαν Σαλαμίνιους ομήρους από τους οποίους εκτέλεσαν και κατόπιν κρέμασαν στη παραλία Σαλαμίνας, τους Δημήτριο Βιλλιώτη, Περικλή Πούτο και Δημήτριο Ρούκα, στις 7-1-1943. Το ότι δεν συνελήφθη κι ο Παρασκευάς Πάλλας  το χρωστάει στον τότε χωροφύλακα Μάρκο Ζερβό, ο οποίος τον συνάντησε  έξω από το κουρείο του Κοφινά (επί της Λεωφ. Φανερωμένης, εκεί που σήμερα είναι το ανθοπωλείο του Βλάχου) και του είπε να κρυφτεί γιατί οι Γερμανοί συλλάμβαναν ομήρους. Πράγματι ο Π. Πάλλας κρύφτηκε όλη τη μέρα στο λιακό του σπιτιού του, σκεπασμένος με πούσια και κλαριά! 

Η δεύτερη σύλληψη

Στις 15 Μαΐου 1944 οι Γερμανοί πραγματοποίησαν νέες συλλήψεις μεταξύ των οποίων συνέλαβαν και τους Γεώργιο Μπεγνή, Νίκο Μπερή, Φίλιππα Τούτση και Στυλιανό Νικολέτο, όπου και τους εκτέλεσαν στις 27-5-1944 στο Κριεκούκι. Μάλιστα διέρρευσε η φήμη ότι οι συλλήψεις (μια και οι συγκεκριμένοι εκτελεσθέντες ήταν οργανωμένοι στο ΕΑΜ6) έγιναν κατόπιν προδοσίας με βάση συγκεκριμένη λίστα ονομάτων. Ο πατέρας του Παρασκευά Πάλλα φοβούμενος απ’ όλη αυτή τη σειρά συλλήψεων προέτρεψε το γιο του να φύγει για λίγες μέρες σε συγγενείς στην Αθήνα, αλλά αυτός αρνήθηκε.
Τα μεσάνυχτα της 17ης προς 18η Μαΐου του 1944 δύο πάνοπλοι Γερμανοί στρατιώτες κι ένας  Έλληνας καταδότης που φορούσε μαύρα γυαλιά εισέβαλαν στο σπίτι του Γεωργίου Πάλλα και μπήκαν στο δωμάτιο όπου κοιμόντουσαν τα τρία αδέρφια, ο Παρασκευάς, ο Λάμπρος και ο Νίκος Πάλλας. Ταυτόχρονα όλο το σπίτι το είχαν περικυκλώσει οπλισμένοι Γερμανοί στρατιώτες. Ο Έλληνας καταδότης, γνωρίζοντας προφανώς τον Παρασκευά Πάλλα, του απηύθυνε το λόγο και του είπε: «Σήκω πάνω!». Τη στιγμή αυτή οι γονείς του, ακούγοντας τις φωνές, ήρθαν στο δωμάτιο κι ο πατέρας του Γεώργιος Πάλλας τους ρώτησε: «Τι συμβαίνει παιδιά;»-«Ο γιος σου το ξέρει τι συμβαίνει»,του απάντησε ο καταδότης. Οι Γερμανοί άρχισαν να κάνουν έλεγχο στα δωμάτια και σ’ ένα μπαούλο ανακάλυψαν το ξίφος που είχε, ως αξιωματικός, ο πατέρας του Παρασκευά Πάλλα. Μόλις το είδαν αμέσως όπλισαν τα όπλα τους! «Τι είναι αυτό;», ρώτησε ο καταδότης.- «Το ξίφος μου» απάντησε ο πατέρας του Παρασκευά Πάλλα.-«Γιατί, τι είσαι εσύ;».-«Αξιωματικός!».-«Κι έχεις τέτοιο παιδί;!» του είπε ο καταδότης! Έτσι τον πήρανε μπροστά στα μάτια των γονιών του και των αδερφών του, που ήσαν ανίκανοι να αντιδράσουν! 

Εμπαιγμός

Αμέσως μετά τη σύλληψή του έκανε μια έντιμη κι ειλικρινή προσπάθεια για να τον ελευθερώσει ο ιερέας Νικολής Κωνσταντινίδης (ο πατέρας του Π. Πάλλα ήταν ψάλτης στην εκκλησία του Αγίου Ανδρέα όπου ιερουργούσε ο παπα-Νικολής) ο οποίος και πήγε στα γραφεία της Γκεστάπο στην Αθήνα, αλλά η απόπειρά του αυτή δεν είχε κανένα αποτέλεσμα.
Μετά από λίγες μέρες τους επισκέφτηκε ένας περιβόητος προδότης της εποχής εκείνης, ο οποίος μάλιστα είχε πάντα κρεμασμένο απάνω του το διακριτικό σήμα της Γκεστάπο! Τους είπε ότι είχε δει τον Παρασκευά Πάλλα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου και ότι θα προσπαθούσε να τον ελευθερώσει. Για μέρες απομυζούσε την τραγική οικογένεια του Π. Πάλλα παίρνοντάς τους τρόφιμα, λάδι κι ό,τι άλλο υλικό αγαθό μπορούσαν να δώσουν, μέχρι και ρούχα για να τα πάει, δήθεν, στον κρατούμενο! Στις αγωνιώδεις ερωτήσεις τους η απάντηση του προδότη ήταν η ίδια: «Σε λίγες μέρες». Τελικά, μια Δευτέρα, ο ταχυδρόμος έφερε στο σπίτι του Γ. Πάλλα ένα γράμμα από τον γιο του Παρασκευά. Το γράμμα όμως δεν έρχονταν από το Χαϊδάρι αλλά από τη Γερμανία!

“Αγαπητέ μου πατέρα”

Το γράμμα, με ημερομηνία 21-6-1944, είχε αποστολέα τον Παρασκευά Πάλλα και παραλήπτη τον Γεώργιο Πάλλα, όπου έφτασε στις 8-7-1944 (στο φάκελο η διεύθυνση του παραλήπτη είναι γραμμένη ως εξής: Georgios Pallas, Insel Salamis, Kuluri, Salamis, Griecheland) και έγραφε, τηλεγραφικά7, τα παρακάτω:
«21.6.
Αγαπητέ μου πατέρα


Θερμά χαιρετίσματα

Παρασκευάς

Η διεύθυνσή μου:
Στρατόπεδο συγκεντρώσεως: Νοϊενγκάμμε8
//           εργασίας : Φάργκε πλησίον Βρέμης9

Ταχυδρομείο Νοϊενκόρχεν ΙΙ»                                                                            

Απ’ αυτό το γράμμα ο πατέρας Γεώργιος Πάλλας πληροφορούταν ότι ο γιος του Παρασκευάς Πάλλας είχε γίνει πλέον το Νο 32692 και ανήκε στο Block F (=6)!

Θολές πληροφορίες

Όλη η προσπάθεια της οικογένειας του Π. Πάλλα επικεντρώθηκε στην περισυλλογή πληροφοριών και σε μια αγωνιώδη αναζήτηση. Τα κυριότερα στοιχεία τα πήραν από όσους  Σαλαμίνιους συγκρατούμενούς του επέζησαν και επέστρεψαν10. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν, ο Παρασκευάς Πάλλας μετά τη σύλληψή του κι ύστερα από 8ήμερη κράτηση στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου μεταφέρθηκε στη Γερμανία (στα στρατόπεδα που αναφέρει ο ίδιος στην επιστολή του, βλ. παραπάνω). Εκεί παρέμεινε περίπου 10 μήνες όπου συμμετείχε, με τους άλλους συγκρατούμενούς του, σε βαριές καταναγκαστικές εργασίες. Εξαιτίας των ιδιαίτερα σκληρών συνθηκών έπαθε φυματίωση κι έκανε αιμοπτύσεις, γι’ αυτό και νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο του στρατοπέδου τον Μάρτιο του 1945. Στις αρχές Απριλίου μεταφέρθηκε μαζί με άλλους 2500-3000 κρατούμενους προς νότο, στο Ζαν Μπόστεν.11 Κι εδώ τελειώνει η ιστορία… Από έναν συγκρατούμενό του από την Κοκκινιά, τον ονομαζόμενο “Λούστρο”, ο οποίος επέζησε κι επέστρεψε, ο αδερφός του Νίκος πληροφορήθηκε ότι κατά τη μεταφορά τους από τα στρατόπεδα της Βρέμης, “συνταξίδεψαν” μαζί στο τρένο εν μέσω σφοδρών βομβαρδισμών από τα συμμαχικά αεροπλάνα. Δυο φορές κατέβηκαν από το τρένο, σε αναγκαστικές λόγω των βομβαρδισμών στάσεις του, και κρύφτηκαν για να σωθούν κάτω από τα βαγόνια. Μετά απ’ αυτό το χαλασμό έχασε τα ίχνη του…
Έκτοτε συνεχίστηκε η απέλπιδα  προσπάθεια είτε μέσω της UNRRA12 είτε μέσω ελληνικών αρμόδιων υπηρεσιών για τους παλιννοστούντες, που στο μόνο που κατέληξε ήταν ένα «Δίπλωμα απονομής πολεμικής συντάξεως»13 που έγραφε τα εξής: « Απονέμομεν εις τον Γεώργιον Παρασκευά Πάλλα, πατέρα του εν ομηρία εις Γερμανίαν αποβιώσαντος εφοριακού υπαλλήλου επί βαθμού Γραμματέως Β΄ Παρασκευά Γεωργίου Πάλλα βασικήν σύνταξιν…».14 
                                              

Ερωτηματικά

Όσο άγνωστες παρέμειναν οι συνθήκες του χαμού του Παρασκευά Πάλλα στη Γερμανία, άλλο τόσο άγνωστοι παρέμειναν και οι λόγοι της σύλληψής του. Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών (Δεκέμβρης 1944) ένας συμπατριώτης του έδωσε στο Νίκο Πάλλα μια φωτογραφία του αδερφού του Παρασκευά (αυτή που δημοσιεύεται εδώ), όπου σύμφωνα με τα λεγόμενά του την είχε βρει στα γραφεία του ΚΚΕ στον Πειραιά. Πολύ αργότερα, τα νεότερα χρόνια, από διάφορες κατευθύνσεις έφταναν πληροφορίες στην οικογένεια πως ο Παρασκευάς Πάλλας ήταν ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ στη Σαλαμίνα. Ποτέ όμως δεν μπόρεσαν να διασταυρώσουν και να πιστοποιήσουν τις διάφορες προφορικές αυτές πληροφορίες και μαρτυρίες.
Είτε όμως ο Π. Πάλλας είχε ενεργό δράση στην Αντίσταση (είναι γνωστή η απόλυτη μυστικότητα, οι αυστηρά συνωμοτικοί όροι δράσης κι η ηθική στράτευση και θυσία που επικρατούσε σε όλους τους αντιστασιακούς πυρήνες) είτε όχι, το σίγουρο είναι ότι αποτελεί ένα από τα θύματα του φασισμού και του ναζισμού στη Σαλαμίνα. Κι αυτή η αναφορά στην προσωπική ιστορία του έχει διττό σκοπό : από τη μια να υπηρετήσει την ιστορική μνήμη και να τιμήσει το θύμα κι από την άλλη να λειτουργήσει ως δημοκρατικό αντανακλαστικό στο σήμερα, ενάντια σε κάθε υφέρπουσα ανάλογη ιδεολογία απ’ όπου κι αν προέρχεται.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1)    Ο Δήμος Σαλαμίνας έχει τιμήσει τον Παρασκευά Πάλλα δίνοντας το όνομά του σε δύο οδούς του νησιού. Η μια οδός βρίσκεται στην περιοχή Τσάμη και η άλλη στην περιοχή Κύριζα (πληροφορία: Νίκος Γ. Πάλλας).  
      
2)    Το χειρόγραφο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε από τον γράφοντα (δακτυλογραφημένο αντίγραφό του δόθηκε και από τον κ. Νίκο Γ. Πάλλα, εγγονό του συγγραφέα του χειρογράφου Παρασκευά Πάλλα) στο περιοδικό «Ρυθμοί της Σαλαμίνας» (τεύχος 8/2002, σελ. 2-17). 

3)    Τότε στεγαζόταν στο κτίριο του Βιέννα στην παραλία Σαλαμίνας (πληροφορία: Νίκος Γ. Πάλλας).


4)    Άλλοι Σαλαμίνιοι συμμαθητές του : Χριστόφορος Μπερής (δάσκαλος), Γιάννης Γαρείος (Ανθυπασπιστής Σ.Ξ.), Νίκος Δουμένης (Στρατηγός ε.α.) και Προκόπης Φασουλής (Κοτσέας), (πληροφορία: Νίκος Γ. Πάλλας).

5)    Στο αρχείο της οικογένειας Ν. Γ. Πάλλα σώζεται το έγγραφο διορισμού του Παρασκευά Γ.  Πάλλα στην Εφορία Σαλαμίνας με τα εξής στοιχεία: Ελληνική Πολιτεία, Υπουργείον Οικονομικών, Γεν. Δ/νσις Φορολογίας, Δ/νσις Φορολογίας Προσόδων, Τμήμα Προσωπικού Εφοριών, Αριθ. πρωτ. Σ 5304, Εν Αθήναις τη 12 Οκτωβρίου 1942, Ο Τμηματάρχης Π. ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ.


6)    ΕΑΜ : Το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) ήταν η κυριότερη από τις μαζικές οργανώσεις που ανέλαβαν αγώνα εναντίον των στρατευμάτων κατοχής της Ελλάδας κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ιδρύθηκε το 1941 με πρωτοβουλία του ΚΚΕ κι άλλων κομμάτων (βλ. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος- Λαρούς- Μπριτάννικα).

7)    Υπήρχε μεγάλη λογοκρισία στα γράμματα των κρατουμένων, μάλιστα το πρώτο καιρό ήταν υποχρεωμένοι να τα γράφουν στη γερμανική γλώσσα! (πληροφορία: Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, βλ. παρακάτω στις ευχαριστίες).


8)    Το στρατόπεδο Νοϊενγκάμμε (Neuengamme) βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή μεταξύ Βρέμης και Αμβούργου και πλησιέστερα προς το δεύτερο, βλ. Concentration Camp Dachau (1933-1945), εκδ. Comite International de Dachau Brussels Lipp GmbH, Munich 1978 

9)    Η Βρέμη(Bremen) βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Βέζερ σε απόσταση 70 χλμ. από τη Βόρεια Θάλασσα και είναι ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της βόρειας Γερμανίας.


10)    Άλλοι Σαλαμίνιοι κρατούμενοι σε στρατόπεδα της Γερμανίας: Κυριάκος Χατζηνικολάου, Γιώργος Περδικούρης(απεβίωσε στη Γερμανία), Νίκος Σακελλαρίου, Μιχάλης Ζερβός(απεβίωσε στη Γερμανία), Γρηγόρης Πέππας, Βασίλης Κυριαζόπουλος, Κώστας Παπαδημητρίου (Θοδόσης),(πληροφορία: Νίκος Γ. Πάλλας).

11)    Οι παραπάνω πληροφορίες είναι καταγεγραμμένες σε χειρόγραφο του Γεωργίου Πάλλα, πατέρα του Παρασκευά Πάλλα, το οποίο σώζεται στο αρχείο της οικογένειας Ν. Γ. Πάλλα.


12)    UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration = Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών /Οικονομική και Κοινωνική Συνεργασία. Οικονομική Ανασυγκρότηση). Σώζεται στο αρχείο της οικογένειας Ν. Γ. Πάλλα έγγραφο της UNRRA από το Κεντρικό Αρχηγείο της στη Γερμανία (Central Tracing  Bureau, UNRRA, Central Headquafters for Germany APO 757 U.S. Army) με ημερομηνία 4/1946, το οποίο το υπογράφει ο Συνταγματάρχης, Διευθυντής του Κεντρικού Γραφείου της, J. R. BOWRING (Colonel, Director Central Tracing Bureau), όπου τους πληροφορεί ότι θα τους ενημερώσουν αν έχουν τις οποιεσδήποτε πληροφορίες για την υπόθεση.

13)    Η σύνταξη αυτή δόθηκε τον Ιούλιο του 1946. Στο αρχείο της οικογένειας Ν. Γ. Πάλλα σώζεται το Δεύτερο Δίπλωμα Απονομής Πολεμικής Συντάξεως (οικονομικής αναπροσαρμογής), με τα εξής στοιχεία: Βασίλειον της Ελλάδος, Το Υπουργείον των Οικονομικών, Γενικόν Λογιστήριον του Κράτους, Διεύθυνσις 4, Αριθ. Μητρώου 62688, Εν Αθήναις τη 21 Σεπτεμβρίου 1961, ο Διευθυντής (υπογραφή).


14)    Όταν ανέλαβε, μετά το χαμό του Π. Πάλλα, ο νέος Έφορος Σαλαμίνας, ειδοποίησε τον πατέρα του και του παρέδωσε τα προσωπικά του πράγματα, όπου, από στοιχεία, ανακάλυψαν ότι ο Παρασκευάς Πάλλας ήταν και τριτοετής φοιτητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.


*Ευχαριστώ απ’ αυτήν εδώ τη θέση τον αξιότιμο κ. Νίκο Γ. Πάλλα, αδερφό του Παρασκευά Γ. Πάλλα, για τη ζωντανή και σε συγκινητικό τόνο διήγησή του, καθώς και για όλο το άλλο υλικό (έγγραφα, χειρόγραφα, επιστολές, φωτογραφίες κ.τ.λ.) που μου εμπιστεύτηκε, αφού  πάνω σ’ αυτά στηρίχτηκε αυτό το κείμενο.
Ευχαριστώ επίσης το φίλο ερευνητή Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη, συγγραφέα του βιβλίου «Έλληνες κρατούμενοι στο Νταχάου»( εκδ. φιλίστωρ) για όλες τις πληροφορίες, τις επισημάνσεις και τις βιβλιογραφικές παραπομπές του για τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Όπως θα παρατήρησε ο αναγνώστης, σε όλο το κείμενο, δεν αναφέρονται κάποια ονοματεπώνυμα εμπλεκομένων στην υπόθεση Παρασκευά Πάλλα. Ο Νίκος Γ. Πάλλας δεν τους αναφέρει επειδή έχουν ήδη πεθάνει…

                                                    

   Τάσος Καραντής                                                          

ΛΕΖΑΝΤΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

Φωτό 1: Ο Παρασκευάς Γ. Πάλλας


Φωτό 2 : Η χειρόγραφη επιστολή - ντοκουμέντο του Π. Πάλλα από το ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης της Γερμανίας.


Φωτό 3 : Ο φάκελος της επιστολής του Π. Πάλλα από το ναζιστικό στρατόπεδο της Γερμανίας όπου διακρίνεται το γραμματόσημο με τον Χίτλερ!

Φωτό 4 : Το όνομα του Παρασκευά Πάλλα στον οικογενειακό τάφο της οικογένειας Πάλλα.