Αναζητώντας τον τάφο της Κίρκης στη Σαλαμίνα


του Παναγιώτη Βελτανισιάν - 1-2.gr

Πλέοντας χτες από την ένδοξον νήσον προς την έναντι Αττικήν ακτήν το βλέμμα αναγκαστικά στράφηκε στα νησάκια Μικρή και Μεγάλη Κυρά στον κόλπο του Σκαραμαγκά, στη νήσο Νέρα (ή Λέρος) στα βόρεια του Ναυστάθμου, στη νησίδα του Αγίου Γεωργίου (κάποτε λοιμοκαθαρτήριο) και στον ύφαλο που βρίσκεται κοντά του (σήμερα υπάρχουν κάτι μπλόκια, για να θυμίζουν πως κάποτε εκεί υπήρχε ένας πυλώνας της Δ.Ε.Η. που έφερνε το ηλεκτρικό ρεύμα στο νησί).

-->



Το εν λόγω σημείο σε λεπτομέρεια από τον χάρτη των Curtius – Kaupert του 1895
Ένα, λοιπόν, από τα αρχαία ονόματα των νησιών που βρίσκονται στον σημερινό δίαυλο Περάματος-Σαλαμίνας και τα οποία καταγράφονται από τον αρχαίο περιηγητή Στράβωνα (64 π.Χ- 24 μ.Χ.) είναι εκείνο των Φαρμακουσών, στη μεγαλύτερη νησίδα του οποίου υπήρχε το ταφικό μνημείο της μάγισσας Κίρκης: ἐνταῦθα δὲ καὶ αἱ Φαρμακοῦσσαι, δύο νησία ὧν ἐν τῶ μείζονι Κίρκης τάφος δείκνυται. Οι τότε κάτοικοι, λοιπόν, έδειξαν στον Στράβωνα, όταν εκείνος επισκέφτηκε το νησί, έναν τάφο, ο οποίος αποδιδόταν στην εν λόγω μάγισσα. Από τότε έχουν γραφτεί κατά καιρούς αρκετά για το ποιο είναι τελικά αυτό το σύμπλεγμα των Φαρμακουσών. Είναι η Μικρή και η Μεγάλη Κυρά πλησίον της ακτής Σκαραμαγκά ή είναι η νησίδα του Αγίου Γεωργίου μαζί με τον σημερινό ύφαλο στα ανατολικά της;
Η αναζήτηση δε του τάφου της Κίρκης αποτέλεσε αιτία ανασκαφής το 1883 από την Σοφία Σλήμαν, σύζυγο του γνωστού αρχαιολόγου, Ερρίκου Σλήμαν, η οποία προσπάθησε να εντοπίσει τον τάφο της Κίρκης στη Μεγάλη Κυρά. Η αναζήτηση απέβη άκαρπη. Ίσως να εντόπισε κάποια ερείπια από την εκκλησία της Παναγιάς (Κυράς) που συχνά μου λένε οι ψαράδες πως υπήρχε εκεί. Μετά κατευθύνθηκε η ίδια στη νήσο Λέρο, όπου βρήκε τα ερείπια ενός πύργου-παρατηρητηρίου.
Το διαβόητο ζεύγος της αρχαιολογίας: Ο Ερρίκος και η Σοφία Σλήμαν, γύρω στο 1883.
Πάντα με ξένιζε η σχέση της Κίρκης με τη Σαλαμίνα. Παράταιρη! Μια αρχαία γραπτή πηγή, ένα ξεχασμένο σχόλιο στον Θεόκριτο, την σχετίζει με ένα αρχαίο τοπωνυμικό σε χρήση ακόμη και σήμερα και κυρίως την συνδέει με μιαν άλλη γνωστή μάγισσα της αρχαιότητας, τη Μήδεια: ἔτι καὶ νῦν ἐν τῷ Σεληναίῳ ὄρει ὅλμους δεικνύουσι τῆς Μηδείας καὶ Κίρκης, ἐν οἷς ἔκοπτον τὰ φάρμακα, που σημαίνει: ακόμα και τώρα στο βουνό στα Σελήνια δείχνουν (οι κάτοικοι) τα γουδιά της Μήδειας και της Κίρκης, όπου εκεί κοπανούσαν τα δηλητήρια.
Και ποιο ήταν αυτό το δηλητήριο; Μα η γνωστή στη Σαλαμίνα γαλατσίδα ή αλλιώς, επί το επιστημονικότερον, η ευφορβία η ηλιοσκόπια, που πάντα τα άνθη της στρέφονται προς τον ήλιο. Ο φόβος και ο τρόμος των τσοπάνηδων είναι τούτο το φυτό αν το φάνε τα πρόβατά τους.
Σε κάποιο, λοιπόν, από τα νησάκια του διαύλου θα είχαν στήσει οι αρχαίοι τον τάφο της, καλύτερα θα λέγαμε έναν φάρο, για να φωτίζει τις θαλάσσιες κακοτοπιές των στενών. Ίσως να ήταν στο νησάκι του Αγίου Γεωργίου, όπου αργότερα στο ίδιο σημείο οικοδομήθηκε στα παλαιοχριστιανικά χρόνια η ομώνυμη εκκλησία. Ποιος ξέρει…
η νησίδα του αγ. Γεωργίου
Τα στοιχεία για τον τάφο της Κίρκης, για τα αρχαία αποσπάσματα και τις ανασκαφές της Σ. Σλήμαν αντλήθηκαν από τη διδακτορική διατριβή του Γιάννη Χαιρετάκη, Οικιστική οργάνωση και χωροταξία στη Σαλαμίνα από 6ο ως τον 1ο αιώνα π.Χ., σελ. 34-35 και 69-70. Γενικά βλ. Δέσποινας Πάνου, Οι νησίδες στον δίαυλο Περάματος-Σαλαμίνας, Συμβολή στη νησιωτική ιστορία, ανακοίνωση στο Συνέδριο Η Σαλαμίνα και η θάλασσα, Δημαρχιακό Μέγαρο Σαλαμίνας, 2.2.2019.