Δυστυχώς, στα ΑΕΙ η πολιτική ατζέντα είναι πιο ψηλά από την εκπαιδευτική
Του Αποστολου Λακασα - Καθημερινή
Η Λίντα Κατέχη ζει πια μόνιμα στις ΗΠΑ. Είναι σήμερα, ύστερα από μια σημαντική ακαδημαϊκή καριέρα σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ, πρύτανης στο Πανεπιστήμιο Davis της Καλιφόρνιας. Η πρώτη μου επαφή μαζί της ήταν όταν ανέλαβε καθήκοντα προέδρου της επιτροπής σοφών, ένα συμβουλευτικό όργανο που συστάθηκε στο υπουργείο Παιδείας ενόψει της μεταρρύθμισης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ενα πρόσφατο ταξίδι της στην Ελλάδα μάς έδωσε την ευκαιρία μιας συνάντησης. Το κεντρικό θέμα, φυσικά, η κατάσταση και η μεταρρύθμιση στα ελληνικά ΑΕΙ.
Προετοιμάστηκα, ξαναδιαβάζοντας την έκθεση της επιτροπής για τα ελληνικά ΑΕΙ – μελέτησα ορισμένα στοιχεία για την τριτοβάθμια εκπαίδευση στις ΗΠΑ. Περίμενα έναν άνθρωπο που, καθώς βιώνει ένα από τα πλέον προηγμένα εκπαιδευτικά συστήματα διεθνώς, θα ήταν αυστηρός με το χάος των ελληνικών ΑΕΙ. Ισως και απόμακρος, αποκομμένος από τις ελληνικές «ιδιαιτερότητες».
Συνάντησα μια Ελληνίδα πανεπιστημιακό, που ο λόγος της πιστοποιεί τη βαθιά γνώση της για την κατάσταση των ελληνικών ΑΕΙ και αναδεικνύει ένα ουσιαστικό ενδιαφέρον για το μέλλον τους. «Το λάθος που έγινε στην Ελλάδα είναι η υποβάθμιση της δημόσιας παιδείας.
Μετά το 1982, και με το πέρασμα των χρόνων, χάσαμε την εκτίμησή μας, τον σεβασμό μας σε ό,τι δημόσιο. Επειδή στην Ελλάδα δεν πληρώνουμε για την παιδεία, δεν σημαίνει ότι τη βρίσκουμε στον δρόμο, ότι είναι τζάμπα· το αντίθετο», ήταν από τα πρώτα της λόγια. Ο πρώτος πληθυντικός που χρησιμοποιεί υποδηλώνει το μόνιμο βλέμμα που έχει στην Ελλάδα, έστω κι αν ζει στο εξωτερικό από το 1984.
Ηταν η αγάπη της στα μαθηματικά που της έδειξε τον δρόμο προς το πανεπιστήμιο.
Μόνο δύο φοιτήτριες
Ομως... «Δεν ήθελα να γίνω καθηγήτρια σε σχολείο. Τότε, θυμάμαι, είχα εντυπωσιαστεί με την αποστολή στη Σελήνη. Ετσι αποφάσισα να σπουδάσω ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος στο Πολυτεχνείο. Και αυτό ήταν παράξενο για μια γυναίκα. Οι περισσότερες συνομήλικές μου επέλεγαν αρχιτεκτονική. Μπήκα στη σχολή το 1972 και ήμασταν μόνο δύο κοπέλες στους 189 φοιτητές. Μετά ήλθε άλλη μία ακόμη, αλλά στην πορεία έφυγε. Τελικά παραμείναμε δύο και μάλιστα, και οι δύο τώρα είμαστε στην Αμερική. Με την Κική ακόμη συναντιόμαστε»... Εζησε τα γεγονότα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, που για εκείνη έχουν και ιδιαίτερη συναισθηματική αξία. «Λόγω των γεγονότων το 1973, τα πανεπιστήμια είχαν κλείσει. Ετσι, ήταν τυχερό να γνωρίσω τον άντρα μου, τον Σπύρο, που σπούδαζε στο Αριστοτέλειο, και τότε είχε κατέβει στην Αθήνα», θυμάται.
Το... παράθυρο για την καριέρα στις ΗΠΑ της άνοιξε η συνάντησή της με τον Νίκο Αλεξόπουλο, Ελληνα καθηγητή στις ΗΠΑ, ο οποίος ήλθε στην Ελλάδα με εκπαιδευτική άδεια. «Ηθελε κάποιον να δουλέψει στην ερευνητική του ομάδα και πήγα. Εκεί διαπίστωσα την αξία των μεταπτυχιακών σπουδών», λέει. Το ταξίδι στις ΗΠΑ ξεκίνησε τον Μάιο του 1979, όταν αποφάσισε να στείλει επιστολή στον Αλεξόπουλο, προσωρινό στην αρχή, μόνιμο από το 1984 και μετά.
Το φοιτητικό κίνημα
– Εχοντας ζήσει τα γεγονότα του 1973, με την εξέγερση των φοιτητών, πώς κρίνετε το σημερινό φοιτητικό κίνημα στην Ελλάδα;
– Είναι πολύ σημαντικό οι φοιτητές να έχουν την άποψή τους. Και εμείς, οι μεγάλοι, πρέπει να τη λαμβάνουμε υπόψη. Στο πανεπιστήμιο αναπτύσσεται η κρίση του νέου, στο πλαίσιο της κοινωνικοποίησης μέσα στο ίδρυμα επανακαθορίζονται οι αρχές που έχει ο φοιτητής από την οικογένειά του. Σε αυτήν την ηλικία, άλλωστε, οι νέοι πολιτικοποιούνται. Και γι’ αυτό είναι σημαντικό οι φοιτητές να έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν τη γνώμη τους και το πανεπιστήμιο να τη δέχεται. Το βασικό είναι το πανεπιστήμιο να δέχεται τη γνώμη των φοιτητών αλλά βεβαίως και το αντίστροφο. Δεν μπορεί να μην υπάρχει ισορροπία.
– Πιστεύετε ότι έχει χαθεί η ισορροπία στα ελληνικά πανεπιστήμια; Για ποιον λόγο;
– Εκτιμώ ότι μεγάλη ευθύνη γι’ αυτό φέρουν τα κόμματα, χωρίς να είναι άμοιρη ευθυνών η ακαδημαϊκή κοινότητα. Δυστυχώς, στα ελληνικά πανεπιστήμια η πολιτική ατζέντα έχει πιο σημαντική θέση από την εκπαιδευτική ατζέντα. Ομως, η παιδεία και η έρευνα πρέπει να έχουν την υψηλότατη θέση σε ένα πανεπιστήμιο.
Τα ΑΕΙ πρέπει να στηρίζονται στις δικές τους δυνάμεις
Μεγάλες οικονομικές δυσκολίες αντιμετωπίζουν όχι μόνο τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα αλλά και στις μεγάλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ. «Η πολιτεία της Καλιφόρνιας έχει κόψει σχεδόν το 40% της χρηματοδότησής της προς τα δημόσια πανεπιστήμια σε σχέση με τα κονδύλια που έδινε προ τριετίας», λέει η κ. Κατέχη.
– Πόση είναι η κρατική χρηματοδότηση προς τα πανεπιστήμια;
– Στο Πανεπιστήμιο του UC Davis συνολικά είναι περίπου 3,4 δισ. δολάρια ετησίως. Αποτελεί περίπου το 8% των κονδυλίων που εισέρχονται στα ιδρύματα. Τα υπόλοιπα προέρχονται από την έρευνα που κάνει το κάθε πανεπιστήμιο για κοινωνικά ιδρύματα, την ομοσπονδιακή κυβέρνηση καθώς και για εταιρείες. Επίσης, παίρνουμε ιδιωτικές χορηγίες ενώ έχουμε και καταθέσεις ως ένα είδος αποθεματικού, που οφείλουμε να αυξάνουμε. Εως τώρα στο Davis έχουμε καταθέσεις περίπου 750 εκατ. δολαρίων και έχουμε βάλει στόχο να τις αυξήσουμε κατά περίπου 250 εκατ. δολάρια μέσα στην επόμενη τριετία. Οφείλω να σας πω ότι τα δημόσια πανεπιστήμια απαγορεύεται να έχουν έλλειμμα.
– Δεν υπήρξαν αντιδράσεις στο πανεπιστήμιό σας λόγω των περικοπών στην κρατική χρηματοδότηση;
– Φυσικά και υπήρξε αναταραχή. Στο Davis έχουμε περίπου 33.000 φοιτητές και περί τους 27.000 εργαζομένους. Αναγκαστήκαμε να αυξήσουμε τα δίδακτρα και να κάνουμε περικοπές στο προσωπικό. Ομως οφείλουμε να συνεχίσουμε διατηρώντας το υψηλό μας επίπεδο λαμβάνοντας και υπόψη τις συνθήκες. Στις ΗΠΑ δεν υπάρχει η νοοτροπία όλα να τα περιμένουμε από το κράτος. Το πανεπιστήμιο είναι ένας οργανισμός ισχυρός που οφείλει να στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις.
– Πώς νοείται δημόσιο πανεπιστήμιο να έχει δίδακτρα;
– Είναι μία απορία που έχουν πολλοί Ελληνες. Στις ΗΠΑ όταν έγινε το οικονομικό κραχ του 1929, χάθηκαν πολλά χρήματα. Ετσι, σε συνθήκες δημοσιονομικής λιτότητας, οι πολίτες αποφάσισαν τι είναι πιο σημαντικό να χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τον κρατικό προϋπολογισμό. Ετσι αποφάσισαν ότι ήθελαν να βελτιώσουν τον τομέα της υγείας, της δημόσιας τάξης, της κοινωνικής ασφάλισης και τις συντάξεις. Αυτό θεσμοθετήθηκε και συνταγματικά με αποτέλεσμα να είναι διασφαλισμένη η χρηματοδότηση στους τομείς αυτούς. Οι οικογένειες που δεν έχουν παιδιά δεν ενδιαφέρονται να πληρώσουν για την εκπαίδευση, όχι διότι δεν τη θεωρούν σημαντικό τομέα ανάπτυξης, αλλά διότι έχουν άλλες προτεραιότητες. Ως εκ τούτου υπάρχουν δίδακτρα για όσους επιθυμούν να σπουδάσουν τα παιδιά τους, ενώ τα πανεπιστήμια έχουν πολλά προγράμματα οικονομικής ενίσχυσης των φοιτητών που τη χρειάζονται.
Τοπικά κολέγια διετούς φοίτησης με επαγγελματικό προσανατολισμό
«Πώς αυτοί οι πανεπιστημιακοί επιθυμούν να διδάξουν τους φοιτητές τους να γίνουν δημιουργικοί πολίτες σε μια δημοκρατική κοινωνία στην οποία οι νόμοι θα γίνονται σεβαστοί;», μου αντιστρέφει η κ. Κατέχη το ερώτημα για τις οξύτατες αντιδράσεις πρυτάνεων και πανεπιστημιακών κατά του νέου μοντέλου διοίκησης των ΑΕΙ.
– Ποιο θεωρείτε ότι είναι το βασικό πρόβλημα των ελληνικών ΑΕΙ;
– Ενα από τα βασικά προβλήματα είναι η διεύρυνση της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που συντελέστηκε τα τελευταία 30 χρόνια. Εγινε χωρίς στρατηγική στόχευση και χωρίς τις απαραίτητες υποδομές για τα ιδρύματα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, με το πέρασμα του χρόνου, τα ιδρύματα να μην μπορούν να υπηρετήσουν την αποστολή τους. Γιατί χρειάζονται τόσα πολλά -περί τα 40, αν θυμάμαι καλά- πανεπιστήμια και ΤΕΙ, που έχουν τον ίδιο στόχο; Η Ελλάδα θα έβγαινε κερδισμένη εάν είχε τοπικά κολέγια διετούς φοίτησης με επαγγελματικό προσανατολισμό.
– Εκτός από τη μείωση του αριθμού, που ίσως να υπαγορεύεται και από πληθυσμιακούς όρους αλλά και λόγω της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας, δεν πρέπει να δοθεί βάρος στην ποιότητα των ΑΕΙ;
– Είναι εκ των ων ουκ άνευ. Για παράδειγμα, γιατί κανείς στην Ελλάδα δεν θεωρεί αποτυχία του συστήματος το ότι υπάρχουν φοιτητές που ολοκληρώνουν τις σπουδές τους πολύ αργά, πέραν του κανονικού χρόνου σπουδών; Στις ΗΠΑ αξιολογείται ως μεγάλη αποτυχία για ένα ΑΕΙ εάν οι φοιτητές που αποφοιτούν σε έξι χρόνια δεν είναι τουλάχιστον το 85% του συνόλου των φοιτητών. Ομως στην Ελλάδα μόνο ο ένας στους τρεις ολοκληρώνει τις σπουδές του εγκαίρως. Τι κάνουν οι άλλοι δύο; Οταν σπουδάζεις τόσα χρόνια είναι σαν το ΑΕΙ να κοροϊδεύει τον κόσμο. Για να μιλήσω για τον δικό μου τομέα, την ηλεκτρολογία, μέσα σε δέκα χρόνια αλλάζουν τα πάντα. Πόσο ενημερωμένοι για τις εξελίξεις στο αντικείμενό τους είναι οι φοιτητές που αργούν τόσο πολύ με τις σπουδές τους;
– Στον νέο νόμο που ψηφίστηκε πρόσφατα για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, εκδηλώνονται έντονες αντιδράσεις και κυρίως για το νέο σύστημα διοίκησης. Συγκεκριμένα, θεσμοθετείται 15μελές Συμβούλιο Ιδρύματος, με εννέα μέλη εκλεγμένα από την πανεπιστημιακή κοινότητα και έξι εξωπανεπιστημιακούς, τους οποίους θα επιλέγουν τα εννέα πρώτα μέλη. Πολλοί στην Ελλάδα θεωρούν ότι είναι ένα σύστημα διοίκησης που έχει εφαρμοστεί στις ΗΠΑ και χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά δεν ταιριάζει στα ελληνικά δεδομένα.
– Τα ελληνικά πανεπιστήμια χρειάζονται ένα σώμα διοίκησης που να προτάσσει πάνω από όλα τους στόχους του ιδρύματος και να αναλαμβάνει την ευθύνη για κάθε δράση με όρους διαφάνειας και αντικειμενικότητας. Στις ΗΠΑ η επιτροπή που διοικεί κάθε πανεπιστήμιο είναι πάντα ανεξάρτητη, ενώ σε μερικές πολιτείες και οι πολίτες εκλέγουν εκπρόσωπο στη διοίκηση των ιδρυμάτων. Το Συμβούλιο Ιδρύματος θα φέρει μεγάλη σταθερότητα στα ελληνικά ΑΕΙ καθώς σε αυτό εκπροσωπείται η ακαδημαϊκή κοινότητα και δημιουργούνται οι συνθήκες ότι θα εκλέγονται σοβαρά και ανεξάρτητα άτομα. Με βάση το προηγούμενο σύστημα εκλογής διοίκησης, η πολύ μεγάλη συμμετοχή των φοιτητικών-κομματικών παρατάξεων, κατά 40% επί του συνόλου των ψήφων, είναι τρομερά μεγάλο μειονέκτημα.
– Ομως, πολλές διοικήσεις πανεπιστημίων δημιουργούν προσκόμματα στην εφαρμογή του νόμου και κυρίως στην εφαρμογή των διατάξεων ακριβώς για το νέο σύστημα διοίκησης του ΑΕΙ. Πώς το σχολιάζετε; Υπάρχουν ανάλογες αντιδράσεις στις ΗΠΑ;
– Το κράτος είναι η μεγαλύτερη -εάν δεν είναι η μόνη- πηγή χρηματοδότησης των ΑΕΙ. Η πλειοψηφία των εκλεγμένων εκπροσώπων του ελληνικού λαού στη Βουλή συμφώνησε ότι οι αλλαγές στα ΑΕΙ είναι απαραίτητες και ψήφισε τον νόμο που ήλθε στο Κοινοβούλιο. Εάν οι ηγεσίες διαφόρων ελληνικών πανεπιστημίων αποφασίζουν να μην εφαρμόσουν έναν νόμο που ψηφίστηκε με δημοκρατικές διαδικασίες, τίθεται το ερώτημα πώς αυτοί οι πανεπιστημιακοί επιθυμούν να διδάξουν τους φοιτητές τους να γίνουν δημιουργικοί πολίτες σε μια δημοκρατική κοινωνία στην οποία οι νόμοι θα γίνονται σεβαστοί, σε μια κοινωνία στην οποία οι αλλαγές, όταν κρίνονται αναγκαίες, θα αποφασίζονται με δημοκρατικές διαδικασίες; Στις ΗΠΑ όλα τα ΑΕΙ εφαρμόζουν πιστά τον νόμο ακόμη κι αν έχουν ενστάσεις. Στην περίπτωση αυτή, ακολουθούν τη συνταγματικά κατοχυρωμένη διαδικασία για να επιτύχουν τις όποιες αλλαγές στον νόμο.
– Εκτιμάτε ότι απαιτούνται η αναθεώρηση του ελληνικού Συντάγματος και η θεσμοθέτηση μη κρατικών μη κερδοσκοπικών ΑΕΙ;
– Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ έχουν ιδιωτικά ΑΕΙ που συναγωνίζονται με τα δημόσια δημιουργεί συνθήκες άμιλλας και προόδου. Ομως, εκτιμώ ότι η αναθεώρηση του σχετικού άρθρου 16 του Συντάγματος δεν είναι η πιο σημαντική αλλαγή. Η περισσότερη δουλειά και το μεγαλύτερο βάρος πρέπει να δοθεί στη βελτίωση των δημόσιων ΑΕΙ. Βέβαια, γιατί η κυβέρνηση να μη σκεφτεί τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, όταν περίπου 35.000 με 40.000 Ελληνες σπουδάζουν σήμερα στο εξωτερικό, και σε ΑΕΙ όχι πάντα τόσο καλά;
Oι σταθμοί της
1954
Γεννήθηκε στη Σαλαμίνα.
1972
Εισάγεται στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ.
1973
Γνωρίζει τον Σπύρο Τσερεγκούνη. Παντρεύτηκαν τον Ιούλιο του 1980. Απέκτησαν δύο παιδιά, τον 27χρονο σήμερα Ηρακλή και την 24χρονη Ελένη.
1979
Γίνεται δεκτή στο Πανεπιστήμιο UCLA των ΗΠΑ.
2006
Εκλέγεται στην Αμερικανική Ακαδημία Μηχανικών.
2007
Επιλέγεται από τον πρόεδρο των ΗΠΑ στην Επιτροπή για το Μετάλλιο των Επιστημών και στην Επιτροπή για το Μετάλλιο της Τεχνολογίας.
2009
Εκλέγεται, η έκτη στη σειρά, πρύτανης του Πανεπιστημίου Davis της Καλιφόρνιας.
2010
Εκλέγεται μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών των ΗΠΑ.
Η συνάντηση
Οι οικογενειακές της υποχρεώσεις και το σύντομο του ταξιδιού της στην Ελλάδα μάς έδωσαν την ευκαιρία για μια απογευματινή συνάντηση σε καφέ του Χολαργού, όπου ζει η οικογένειά της. Ηλθε με τον σύζυγό της, και αρκεστήκαμε σε ελληνικό και ιταλικό καφέ με τα συνοδευτικά τους. Συνολικός λογαριασμός: 10 ευρώ.