Βούλα Παπαϊωάννου: Το ανθρώπινο βλέμμα στα βάσανα ενός λαού (1940 – 1950)
Η κήρυξη του πολέμου του ’40 και οι τραγικές εμπειρίες που ακολούθησαν για ολόκληρη τη χώρα και ιδιαίτερα για το λαό της Αθήνας, καθόρισαν αποφασιστικά το έργο της έως τότε αθόρυβης φωτογράφου Βούλας Παπαϊωάννου (1898-1900).
Ενεργοποίησαν την κοινωνική της συνείδηση και αφύπνισαν την ευθύνη της καταγραφής του αγώνα που έδινε ο λαός της χώρας της στρέφοντάς τη στη φωτογραφία – ντοκουμέντο. Ο φακός της διακριτικής Βούλας Παπαϊωάννου, έγινε μάρτυρας και κοινωνός του αποχαιρετισμού των στρατευμένων, της φροντίδας των πρώτων τραυματιών και των προετοιμασιών για την αντιμετώπιση των εκτάκτων αναγκών από τους κατοίκους της πρωτεύουσας.
Οι συνέπειες του πολέμου γρήγορα ξεπερνούν και την πλέον απαισιόδοξη πρόβλεψη. Η Αθήνα μέσα σε ένα χρόνο μαστίζεται σκληρά από την πείνα. Η Βούλα Παπαϊωάννου, ωστόσο, με την κάλυψη ελβετικής επιτροπής που είχε φθάσει εκ μέρους του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού επισκέπτεται τα νοσοκομεία και φωτογραφίζει τα αποσκελετωμένα παιδιά και τους λιμοκτονούντες ενήλικες.
ΜεταπολεμικH ΕλλΑδα
Με την αποχώρηση των Γερμανών (Οκτώβριος ’44) ο λαός της Αθήνας ξεχύνεται στους δρόμους σ’ ένα ξέφρενο πανηγύρι χαράς. Η συνειδητή ματιά της φωτογράφου ακόμη κι αυτή τη στιγμή θα στραφεί σε ό,τι απέμεινε από όσους πλήρωσαν με τη ζωή τους την ελευθερία. Θα σπεύσει στις φυλακές Μέρλιν -αλλοίμονο κατεδαφίσθηκαν το 1970- και θα κρατήσει στη μνήμη μας ηρωικά μηνύματα χαραγμένα στους τοίχους από αυτούς που την επομένη έπαψαν να υπάρχουν.
Η απελευθέρωση δεν θα φέρει την πολυπόθητη ειρήνη εξαιτίας της ένοπλης αγγλικής επέμβασης τον Δεκέμβρη του ’44 και του κλίματος πρωτοφανών διώξεων, εκτοπίσεων, εκτελέσεων και τρομοκρατίας του αστικού πολιτικού κόσμου κατά των μελών και οπαδών του ΕΑΜ, ιδιαίτερα στην ύπαιθρο, την επομένη της υπογραφής της διαβόητης Συμφωνίας της Βάρκιζας και του αφοπλισμού του ΕΛΑΣ. Αυτήν την κρίσιμη μεταπολεμική περίοδο η Βούλα Παπαϊωάννου κατ’ αρχάς κάλυψε φωτογραφικά το έργο ξένων αποστολών βοήθειας τους την Ελλάδα, πρώτα-πρώτα της UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) που ανέλαβε ανεπίσημα να αντιμετωπίσει τα προβλήματα επισιτισμού.
Μετά την αποχώρηση τους από την UNRA η Βούλα Παπαϊωάννου συνέχισε να συνεργάζεται με τους αμερικανικές οικονομικές αποστολές AMAG (1947-48) και ΕCA/G (1948-49). Είναι η σύντομη χρονική περίοδος που θα ταξιδέψει για τρία χρόνια από τη Μακεδονία ως την Κρήτη. Θα καταγράψει με ανθρωπιά και ρεαλισμό τους ξεριζωμένους από τα σπίτια τους, τους πρόσφυγες, τους τραυματίες, τους αιχμαλώτους, τα παιδιά και το μόχθο των ανθρώπων για τη δική τους επιβίωση και για την ανόρθωση του τόπου. Ταυτόχρονα, φωτογραφίζει κατεστραμμένα χωριά, ανατιναγμένα γεφύρια, χαλασμένους δρόμους. Τα θέματα που συγκεντρώνει στη γόνιμη αυτή περίοδο τους δουλειάς τους αποτελούν ένα πολύτιμο ιστορικό και κοινωνικό τεκμήριο τους μεταπολεμικής Ελλάδας.