του Παναγιώτη Βελτανισιάν*
Το αλάτι είναι γνωστό ότι ενέχει σημαντικό ρόλο στην πορεία της
ζωής του ανθρώπου από τις αρχετυπικές, παραστατικές και βιωματικές του
καταστάσεις. Σχετίζεται ετυμολογικά με τη θάλασσα (αλς-αλός) και τις
παλαιότατες δοξασίες για την εξαγνιστική ιδιότητα του θαλασσινού νερού αλλά και
την ικανότητά του για τη συντήρηση τροφών.
Η απαραίτητη παρουσία
του στα φαγητά και στο τραπέζι το κάνει να κατέχει εξέχουσα θέση στην εθιμική
επικύρωση των ακατάλυτων φιλικών δεσμών των ομοτράπεζων (“φάγαμε ψωμί κι
αλάτι”), αλλά και την επανασύνδεση μετά από λογομαχία (“ό, τι είπαμε, νερό κι
αλάτι”). Το αλάτι χρησιμοποιείται και για την αποπομπή ανεπιθύμητου επισκέπτη
(“όταν θες να διώξεις έναν μουσαφίρη, ρίχνεις αλάτι κρυφά πίσω από την καρέκλα
που κάθεται και σε λίγο θα φύγει”), ενώ απαγορεύεται να το πατήσει κάποιος ή να
το δανείσει μετά τη δύση του ήλιου, γιατί κατά τη λαϊκή αντίληψη είναι
γρουσουζιά. Η αντίληψη αυτή υποδηλώνει έμμεσα την αξία του αλατιού ως
πρωτογενούς διατροφικού στοιχείου.
Στην πρακτική-λαϊκή ιατρική το αλάτι χρησιμοποιείται ως στυπτικό
και απολυμαντικό: “ψήνει” και γιατρεύει τις πληγές και διαλυμένο σε νερό
λαμβάνεται από το στόμα για γαργαρισμούς μετά την εξαγωγή δοντιού. Αντισηπτική
και επουλωτική ιδιότητα έχει και το θαλασσινό νερό, ιδίως στους
μικροτραυματισμούς.
Στη Σαλαμίνα, παλαιότερα, οι γυναίκες κατέβαιναν στις ακτές και
συνέλεγαν από τα βραχώδη κοιλώματα, τα γνωστά ως “σπιθάρια”, το θαλασσινό
αλάτι. Στη συνέχεια το καθάριζαν αφαιρώντας πετρούλες και φύκια και μετά το
κοπανούσαν στο γουδί για να το κάνουν σκόνη ή χρησιμοποιούσαν μια κάπως
στρογγυλή και μεγάλη πέτρα που την κινούσαν παλινδρομικά πάνω στο αλάτι για να
το θρυμματίσουν. Σε περίπτωση που ήθελαν να το χρησιμοποιήσουν για πάστωμα
ελιών, γαύρων, λακέρδας ή παλαμίδας δεν το κονιορτοποιούσαν, αλλά το
χρησιμοποιούσαν “χοντρό”. Στο νησί μας, μάλιστα, αμέσως μετά τη γέννηση, το
νεογνό αλατιζόταν “για να γίνει νόστιμο και να ψηθεί”, όπως χαρακτηριστικά
έλεγαν οι μαίες. Ουσιαστικά, όμως, η χρήση του αλατιού είχε καθαρά απολυμαντικό
χαρακτήρα στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Τέλος, ένα τοπικό
έθιμο που σχετίζεται με το αλάτι και το θαλασσινό νερό, είναι εκείνο της
“μαλλιαρής”. Τη μέρα της Αναλήψεως, σαράντα μέρες μετά την Κυριακή του Πάσχα
και πάντα ημέρα Πέμπτη, τα παιδιά των σαλαμινιακών οικογενειών κατέβαιναν για
μπάνιο στη θάλασσα κρατώντας ένα τενεκεδάκι ή μια μικρή λεκάνη. Εκεί
αναζητούσαν τη “μαλλιαρή” πέτρα, μια πέτρα δηλαδή με φύκια ριζωμένα επάνω
της. Γέμιζαν τη λεκάνη ή το τενεκεδάκι με θαλασσινό νερό, τοποθετούσαν μέσα
τη “μαλλιαρή” και τη μετέφεραν στο σπίτι για καλοτυχία και την
τοποθετούσαν κάτω από το κρεβάτι των γονιών. Η πέτρα με τη ρίζωμα και τη
βλάστησή της μέσα στη θάλασσα συμβόλιζε τη συνοχή των μελών και τη στερεότητα
της οικογενειακής ζωής, αντίληψη που ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στους ψαράδες
του νησιού.
* Ο Παναγιώτης Βελτανισιάν είναι φιλόλογος και λαογράφος.
πηγή: freethinkingisland.wordpress.com