Βαριές ρυπογόνες μεθοδεύσεις στον αρχαιολογικό χώρο της Κυνόσουρας
Είναι σαρωτική εμπειρία να παρακολουθείς το ρεπορτάζ του υπουργείου Πολιτισμού και να καταγράφεις την αδιαφορία, για την ιστορία, για το μέλλον, για τους ανθρώπους, για το περιβάλλον, για όλα αυτά που συναντιούνται στη λέξη πολιτισμός. Οι ηγεσίες του υπουργείου Πολιτισμού κατά τις προηγούμενες δεκαετίες έχουν συχνά κατηγορηθεί ως αρχαιολάτρες. Όμως η τωρινή θητεία της γνώριμης κ. Μενδώνη, παρότι αρχικά περιβλήθηκε με τον ίδιο φόβο, ξεπέρασε εαυτόν.
-->
Πρόκειται για μια περίοδο μνημειώδους και συντριπτικής αδιαφορίας για το σύγχρονο και τον αρχαίο πολιτισμό εξίσου. Για τους δημιουργούς, τους εργαζόμενους του πολιτισμού, σε μια περίοδο πρωτοφανούς κρίσης, και για τα μνημεία, σε ένα πολιτικό περιβάλλον που αντιμετωπίζονται ως τροχοπέδη σε αδηφάγα επενδυτικά σχέδια. Τα παραδείγματα πάμπολλα. Ωστόσο, υπάρχει και ένα ιδιαίτερα επίκαιρο ζήτημα, εκείνο της Κυνόσουρας Σαλαμίνας, στο οποίο μεταξύ άλλων αναδεικνύεται το βασικό επιχείρημα των πολλών πολέμιων του περιβαλλοντοκτόνου νόμου Χατζηδάκη: ότι άνοιξε το δρόμο σε αδειοδοτήσεις φαστ τρακ, χωρίς να κρίνεται απαραίτητη η γνωμοδότηση αρμόδιων κατά περίπτωση υπουργείων ή υπηρεσιών, με συνέπεια τη διακινδύνευση είτε του φυσικού είτε του πολιτιστικού περιβάλλοντος – στην περίπτωση της Κυνόσουρας και των δύο. Περίπτωση που επιβεβαιώνει ότι σχέδιο υπάρχει: το συμφέρον των –πολύ– λίγων υπεράνω όλων.
Σε μια περιοχή όπου πριν 2.500 χρόνια δόθηκε μια από τις σημαντικότερες μάχες της ιστορίας, σήμερα δίνεται μια άλλη μάχη, άξια για αυτούς που υπερασπίζονται την ιστορικότητα και τη μνήμη κόντρα σε αυτούς που προωθούν αποκλειστικά επιχειρηματικά συμφέροντα. Σε δύο μέρες είναι η επέτειος της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Το δίχως άλλο κάποιος επικοινωνιακός υπεύθυνος στο ΥΠΠΟΑ ετοιμάζει δυο λόγια για κατακτητές, πάτρια εδάφη και άλλες ιστορίες. Όμως ο τόπος της ναυμαχίας, ο τόπος δίπλα και γύρω από τον ονομαζόμενο Τύμβο των Σαλαμινομάχων θα υποδεχτεί τα λόγια αυτά όπως ακριβώς είναι: ένας σκουπιδότοπος από ρυπαίνουσες δραστηριότητες. Ένας τόπος ανακηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος απόλυτης προστασίας, για τον οποίο επί χρόνια ερίζουν οι αρχαιολόγοι και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) ενάντια σε επιχειρηματικά συμφέροντα με πολιτική στήριξη. Ένας τόπος στον οποίο λειτουργεί διαλυτήριο πλοίων της εταιρείας «Ναυπηγεία Κυνόσουρας Α.Ε.», χρήση ιδιαίτερα βαριά περιβαλλοντικά. Στις 20 Ιουλίου 2020, με απόφαση του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ/ΔΙΠΑ/68813/4143) και τη σιωπή του ΥΠΠΟΑ, χωρίς την έγκριση του ΚΑΣ, επεκτάθηκε χρονικά η λειτουργία του για τα επόμενα δεκαπέντε έτη. Παρόλα αυτά το ΥΠΠΟΑ γιορτάζει.
«Πρόκειται για εφαρμογή στην πράξη της ευρύτερης κυβερνητικής πολιτικής, όπως έχει αποτυπωθεί στον περιβαλλοντοκτόνο νόμο, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο η σημερινή ηγεσία του ΥΠΠΟΑ βλέπει την προστασία του φυσικού δομημένου και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Από τη μια, έχουμε ένα νόμο που στο όνομα της απλούστευσης των διαδικασιών καταστρατηγεί κάθε έννοια ουσιαστικής παρέμβασης των αρμόδιων υπηρεσιών. Από την άλλη, έχουμε ένα υπουργείο Πολιτισμού που είναι στην πρώτη γραμμή όταν πρόκειται για εορτασμούς επετείων και πανηγυρικές εκδηλώσεις, αλλά όταν πρόκειται για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς επιλέγει, είτε ενεργητικά (όπως στις αρχαιότητες στο μετρό Θεσσαλονίκης) είτε δια της σιωπής (όπως στην Κυνόσουρα) να αυτοακυρώνεται», επισημαίνει στην «Εποχή» ο αρχαιολόγος και πρώην υφυπουργός Πολιτισμού, Κώστας Στρατής.
Να θυμίσουμε εδώ ότι σύμφωνα με το νόμο Χατζηδάκη μπορεί να εγκριθεί μια Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) εάν δεν διατυπωθεί διαφωνία από άλλη υπηρεσία εντός δύο μηνών. Η σιωπή, λοιπόν, που μπορεί να οφείλεται είτε σε οποιαδήποτε ανεπάρκεια ή κώλυμα είτε σε άνωθεν πιέσεις, εκλαμβάνεται ως απάντηση θετική.
«Πρόκειται για εφαρμογή στην πράξη της ευρύτερης κυβερνητικής πολιτικής, όπως έχει αποτυπωθεί στον περιβαλλοντοκτόνο νόμο, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο η σημερινή ηγεσία του ΥΠΠΟΑ βλέπει την προστασία του φυσικού δομημένου και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Από τη μια, έχουμε ένα νόμο που στο όνομα της απλούστευσης των διαδικασιών καταστρατηγεί κάθε έννοια ουσιαστικής παρέμβασης των αρμόδιων υπηρεσιών. Από την άλλη, έχουμε ένα υπουργείο Πολιτισμού που είναι στην πρώτη γραμμή όταν πρόκειται για εορτασμούς επετείων και πανηγυρικές εκδηλώσεις, αλλά όταν πρόκειται για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς επιλέγει, είτε ενεργητικά (όπως στις αρχαιότητες στο μετρό Θεσσαλονίκης) είτε δια της σιωπής (όπως στην Κυνόσουρα) να αυτοακυρώνεται», επισημαίνει στην «Εποχή» ο αρχαιολόγος και πρώην υφυπουργός Πολιτισμού, Κώστας Στρατής.
Να θυμίσουμε εδώ ότι σύμφωνα με το νόμο Χατζηδάκη μπορεί να εγκριθεί μια Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) εάν δεν διατυπωθεί διαφωνία από άλλη υπηρεσία εντός δύο μηνών. Η σιωπή, λοιπόν, που μπορεί να οφείλεται είτε σε οποιαδήποτε ανεπάρκεια ή κώλυμα είτε σε άνωθεν πιέσεις, εκλαμβάνεται ως απάντηση θετική.
Το μάστερ πλαν περίμενε τον μάστερ του
Η Κυνόσουρα Σαλαμίνας ανήκει στη δικαιοδοσία του Οργανισμού Λιμένος Πειραιά (ΟΛΠ), στον οποίο έχει παραχωρηθεί από το ελληνικό Δημόσιο. Αρμόδια για την έγκριση του σχεδίου ανάπτυξης (μάστερ πλαν) του ΟΛΠ είναι η Επιτροπή Σχεδιασμού και Ανάπτυξης Λιμένων (ΕΣΑΛ). «Όταν επί της προηγούμενης κυβέρνησης ήρθε το μάστερ πλαν προς συζήτηση, το Φεβρουάριο του 2019, η ΕΣΑΛ ζήτησε να αξιολογηθεί εξ ολοκλήρου από το ΥΠΠΟΑ και τα δύο κεντρικά συμβούλιά του, το ΚΑΣ και το Κεντρικό Συμβούλιο Νεώτερων Μνημείων», εξηγεί στην «Εποχή» ο τότε γενικός γραμματέας Λιμένων και πρόεδρος της ΕΣΑΛ, Χρήστος Λαμπρίδης.
«Η προηγούμενη ηγεσία του ΥΠΠΟΑ εξέτασε το ζήτημα στο πλαίσιο της συνολικής προστασίας και της ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς, θέτοντας σημαντικά θέματα, όπως η Πολιτιστική Ακτή, το Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων, το Κονώνειο Τείχος, το ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλή κ.ά. Ειδικά για τη Σαλαμίνα, μετά και τη γνωμοδότηση του ΚΑΣ, δεν εγκρίναμε τη λειτουργία ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης, για λόγους προστασίας του χερσαίου και ενάλιου αρχαιολογικού χώρου Αμπελακίων και Κυνόσουρας, διότι οι εν λόγω θέσεις βρίσκονται εντός των αρχαιολογικών ζωνών Α και Β προστασίας. Επιπλέον κάναμε σαφή αναφορά ότι χρειάζεται να προβλεφθεί η διαδικασία απομάκρυνσης των υφιστάμενων ναυπηγικών μονάδων από τον ως άνω χώρο. Τα παραπάνω σήμαιναν ότι για πρώτη φορά ξεκινούσε η διαδικασία για να σταματήσει η συγκεκριμένη δραστηριότητα, ενώ μέχρι την απομάκρυνση των ναυπηγείων το ΥΠΠΟΑ και το ΚΑΣ θα έθεταν αυστηρούς όρους, οι οποίοι αν δεν τηρούνταν, θα επέφεραν άμεση παύση λειτουργίας», επισημαίνει ο Κ. Στρατής.
«Η προηγούμενη ηγεσία του ΥΠΠΟΑ εξέτασε το ζήτημα στο πλαίσιο της συνολικής προστασίας και της ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς, θέτοντας σημαντικά θέματα, όπως η Πολιτιστική Ακτή, το Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων, το Κονώνειο Τείχος, το ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλή κ.ά. Ειδικά για τη Σαλαμίνα, μετά και τη γνωμοδότηση του ΚΑΣ, δεν εγκρίναμε τη λειτουργία ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης, για λόγους προστασίας του χερσαίου και ενάλιου αρχαιολογικού χώρου Αμπελακίων και Κυνόσουρας, διότι οι εν λόγω θέσεις βρίσκονται εντός των αρχαιολογικών ζωνών Α και Β προστασίας. Επιπλέον κάναμε σαφή αναφορά ότι χρειάζεται να προβλεφθεί η διαδικασία απομάκρυνσης των υφιστάμενων ναυπηγικών μονάδων από τον ως άνω χώρο. Τα παραπάνω σήμαιναν ότι για πρώτη φορά ξεκινούσε η διαδικασία για να σταματήσει η συγκεκριμένη δραστηριότητα, ενώ μέχρι την απομάκρυνση των ναυπηγείων το ΥΠΠΟΑ και το ΚΑΣ θα έθεταν αυστηρούς όρους, οι οποίοι αν δεν τηρούνταν, θα επέφεραν άμεση παύση λειτουργίας», επισημαίνει ο Κ. Στρατής.
«Εν συνεχεία η ΕΣΑΛ ενσωμάτωσε τη γνωμοδότηση με ισχύ άμα τη λήξει των συμβάσεών τους, βάζοντας όμως εν τω μεταξύ τον όρο του αποκλεισμού των επεκτάσεων», υπογραμμίζει ο Χ. Λαμπρίδης. «Σημειώνεται ότι, στη βάση παρατηρήσεων που είχαν γίνει στην προηγούμενη απόφαση της ΕΣΑΛ, ζητήθηκε από τον ΟΛΠ να καταθέσει νέο σχέδιο μάστερ πλαν, το οποίο ωστόσο ο ΟΛΠ αρνήθηκε να το πράξει επικαλούμενος συμβατικούς λόγους». Το έπραξε όμως τον Αύγουστο του 2019, επί της νυν κυβέρνησης πλέον, προσθέτοντας νέα έργα και χρήσεις. Το νέο μάστερ πλαν περιείχε χρήσεις ναυπηγείων, κόντρα στο ΚΑΣ και την προηγούμενη απόφαση του ΥΠΠΟΑ, περιείχε επίσης σχεδιασμό για πλωτά ναυπηγήματα και ναύδετα στη νότια πλευρά της Κυνόσουρας, όπου σήμερα είναι οικόπεδα και όχι ναυπηγεία. «Η ΕΣΑΛ, επί κυβέρνησης ΝΔ πλέον, κάνει δεκτές τις χρήσεις γης και διαγράφει τις φράσεις περί αποκλεισμού των επεκτάσεων και περί χρονικού περιορισμού των ανανεώσεων της σύμβασης του ναυπηγείου εντός της εν λόγω περιοχής του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου. Δίνεται δηλαδή δυνατότητα αναβαθμίσεων και εις το διηνεκές ανανεώσεων συμβάσεων. Μάλιστα όλα τα παραπάνω εγκρίθηκαν χωρίς καμία απεύθυνση στο ΚΑΣ» συμπληρώνει ο πρώην γγ Λιμένων.
-->
Σημειώσεις με νόημα
Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι η ΕΣΑΛ αποτελούταν από υπηρεσιακούς παράγοντες και πρόεδρος ήταν ο εκάστοτε γγ Λιμένων. Η νέα κυβέρνηση, όμως, με νόμο έβγαλε από τη σύνθεση της ΕΣΑΛ τους υπηρεσιακούς και έβαλε στη θέση τους γενικούς γραμματείς υπουργείων, δηλαδή πολιτικούς παράγοντες. Ο νοών νοείτω.
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι η απόφαση του ΥΠΕΝ που εγκρίνει τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το διαλυτήριο στην Κυνόσουρα, δεν φέρει την υπογραφή του υπουργού Κ. Χατζηδάκη αλλά, με βάση το επιτελικό κράτος, υπογράφεται από τον γενικό διευθυντή Περιβαλλοντικής Πολιτικής, ενώ ούτε καν συνοδεύεται από τηλέφωνο για πληροφορίες, όπως συνηθίζεται σε τέτοια έγγραφα. Αναδεικνύεται έτσι η λειτουργία του επιτελικού κράτους και ως ασπίδας στους πολιτικούς για να δηλώσουν άγνοια αποφάσεων, αν οι αντιδράσεις επιφέρουν δυσανάλογο πολιτικό κόστος. Ο συνδυασμός δηλαδή επιτελικού κράτους και νόμου Χατζηδάκη έχει ως αποτέλεσμα ένας υπηρεσιακός παράγοντας ενός υπουργείου να εγκρίνει μια μελέτη για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα σε ένα πεδίο που είναι εκτός των αρμοδιοτήτων του.
Ενδιαφέροντα στοιχεία βάζει στη συζήτηση ο διευθυντής του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος του Τομέα Πολεοδομίας & Χωροταξίας ΕΜΠ και δημοτικός σύμβουλος Πειραιά, Νίκος Μπελαβίλας. «Υπάρχει μελέτη του Εργαστηρίου στο πλαίσιο της οποίας έγινε καταγραφή των δραστηριοτήτων και προτείνεται η αποκατάσταση του αρχαιολογικού τοπίου με τη δημιουργία ενός μεγάλου αρχαιολογικού πάρκου. Επίσης επιβεβαιώνεται ότι υπάρχουν διαρκείς, από την εποχή του Κωνσταντίνου Καραμανλή, πολιτικές παρεμβάσεις για τη συνέχιση της λειτουργίας του εν λόγω ναυπηγείου στην Κυνόσουρα. Τέλος, αναδεικνύεται ένα πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα, αυτό της λιμενοποίησης όλης της δυτικής περιοχής του Πειραιά από το Πέραμα έως τη Σαλαμίνα. Μέσα σε λίγους μήνες, η θάλασσα του Πειραιά γέμισε τοξικά βυθοκορήματα στο Παλατάκι με τον προβλήτα κρουαζιέρας της Cosco, υγρά απόβλητα πετρελαίων στη θάλασσα της Δραπετσώνας με την Oil One και η Κυνόσουρα εγκαταλείπεται στην καταστροφή των Ναυπηγείων Κυνόσουρας Α.Ε.»
Ωστόσο, κλείνοντας ας μην ξεχνάμε ότι η ναυμαχία της Σαλαμίνας μας διδάσκει πως στο πεδίο των ιδεών δεν είναι η αριθμητική υπεροχή που κερδίζει πάντα. Και ο καλύτερος τρόπος να γιορτάζουμε την ιστορία είναι να διδασκόμαστε από αυτήν.
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι η απόφαση του ΥΠΕΝ που εγκρίνει τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το διαλυτήριο στην Κυνόσουρα, δεν φέρει την υπογραφή του υπουργού Κ. Χατζηδάκη αλλά, με βάση το επιτελικό κράτος, υπογράφεται από τον γενικό διευθυντή Περιβαλλοντικής Πολιτικής, ενώ ούτε καν συνοδεύεται από τηλέφωνο για πληροφορίες, όπως συνηθίζεται σε τέτοια έγγραφα. Αναδεικνύεται έτσι η λειτουργία του επιτελικού κράτους και ως ασπίδας στους πολιτικούς για να δηλώσουν άγνοια αποφάσεων, αν οι αντιδράσεις επιφέρουν δυσανάλογο πολιτικό κόστος. Ο συνδυασμός δηλαδή επιτελικού κράτους και νόμου Χατζηδάκη έχει ως αποτέλεσμα ένας υπηρεσιακός παράγοντας ενός υπουργείου να εγκρίνει μια μελέτη για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα σε ένα πεδίο που είναι εκτός των αρμοδιοτήτων του.
Ενδιαφέροντα στοιχεία βάζει στη συζήτηση ο διευθυντής του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος του Τομέα Πολεοδομίας & Χωροταξίας ΕΜΠ και δημοτικός σύμβουλος Πειραιά, Νίκος Μπελαβίλας. «Υπάρχει μελέτη του Εργαστηρίου στο πλαίσιο της οποίας έγινε καταγραφή των δραστηριοτήτων και προτείνεται η αποκατάσταση του αρχαιολογικού τοπίου με τη δημιουργία ενός μεγάλου αρχαιολογικού πάρκου. Επίσης επιβεβαιώνεται ότι υπάρχουν διαρκείς, από την εποχή του Κωνσταντίνου Καραμανλή, πολιτικές παρεμβάσεις για τη συνέχιση της λειτουργίας του εν λόγω ναυπηγείου στην Κυνόσουρα. Τέλος, αναδεικνύεται ένα πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα, αυτό της λιμενοποίησης όλης της δυτικής περιοχής του Πειραιά από το Πέραμα έως τη Σαλαμίνα. Μέσα σε λίγους μήνες, η θάλασσα του Πειραιά γέμισε τοξικά βυθοκορήματα στο Παλατάκι με τον προβλήτα κρουαζιέρας της Cosco, υγρά απόβλητα πετρελαίων στη θάλασσα της Δραπετσώνας με την Oil One και η Κυνόσουρα εγκαταλείπεται στην καταστροφή των Ναυπηγείων Κυνόσουρας Α.Ε.»
Ωστόσο, κλείνοντας ας μην ξεχνάμε ότι η ναυμαχία της Σαλαμίνας μας διδάσκει πως στο πεδίο των ιδεών δεν είναι η αριθμητική υπεροχή που κερδίζει πάντα. Και ο καλύτερος τρόπος να γιορτάζουμε την ιστορία είναι να διδασκόμαστε από αυτήν.
* Να σημειώσουμε ότι στις 24 Σεπτέμβρη και εν όψει των κυβερνητικών «εορτασμών» για τα 2.500 χρόνια από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, 43 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ κατέθεσαν κοινή ερώτηση, σηματοδοτώντας το σκανδαλώδες χαρακτήρα του ζητήματος.[www.syriza.gr/article/id/97409/Erwthsh-boyleytwn-SYRIZA-%E2%80%93-PS-me-thema-Gia-ta-2500-chronia-apo-th-Naymachia-ths-Salaminas-dwro-ena-dialythrio-ploiwn-apo-thn-kybernhsh-Mhtsotakh.html]
Χαρακτηριστικά επισημαίνεται στο κείμενο της ερώτησης: «Οι τεχνικές καθυστέρησης από την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, η απόλυτη σιωπή για τη χρονική προθεσμία που ορίζει ο νόμος και η ανανέωση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων χωρίς την προηγούμενη έγκριση του ΚΑΣ από το Υπουργείο Περιβάλλοντος αποτελούν μια φθηνά σκηνοθετημένη αλλά και αποκαλυπτική πρακτική στη κυβερνητική διαχείριση των περιβαλλοντικών ζητημάτων αλλά και του σεβασμού στον ιστορικό και μνημειακό χαρακτήρα της περιοχής.»
Χαρακτηριστικά επισημαίνεται στο κείμενο της ερώτησης: «Οι τεχνικές καθυστέρησης από την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, η απόλυτη σιωπή για τη χρονική προθεσμία που ορίζει ο νόμος και η ανανέωση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων χωρίς την προηγούμενη έγκριση του ΚΑΣ από το Υπουργείο Περιβάλλοντος αποτελούν μια φθηνά σκηνοθετημένη αλλά και αποκαλυπτική πρακτική στη κυβερνητική διαχείριση των περιβαλλοντικών ζητημάτων αλλά και του σεβασμού στον ιστορικό και μνημειακό χαρακτήρα της περιοχής.»
Ζωή Γεωργούλα - epohi.gr