Δέσποινα Κονταράκη - eleftherostypos.gr
Το περίφημο αρχοντικό των Γαλέων, έργο του Ερνέστου Τσίλερ, που σε πείσμα του χρόνου στέκεται όρθιο. Για πόσο όμως; Η ιστορία του είναι η πονεμένη ιστορία των διατηρητέων στην Ελλάδα. Πολύ όμορφο για να αδιαφορήσεις, πολύ ακριβό για να τολμήσεις τη διάσωσή του. Οχι, όμως, και αδύνατο.
Οταν τον Δεκέμβριο του 2020 χαρακτηρίστηκε διατηρητέο από το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής του υπουργείου Περιβάλλοντος, πολλοί αναθάρρησαν, αφού αυτό σήμαινε ότι θα διέσωζε τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του ένα από τα σημαντικότερα νεοκλασικά της Σαλαμίνας και ένα από τα λιγότερα γνωστά έργα του Τσίλερ. Αλλωστε αυτή ήταν και η πρόθεση των νέων ιδιοκτητών που πήραν την πρωτοβουλία να χαρακτηριστεί διατηρητέο. Μία απόφαση υψηλού ρίσκου στην Ελλάδα, αφού, αν και διασφαλίζει την προστασία της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, οδηγεί σε κυκεώνα γραφειοκρατίας και απαιτεί τεράστιο οικονομικό κόστος αποκατάστασης και συντήρησης.
Το γεγονός ότι το πρόγραμμα «Διατηρώ» δεν έχει βγει ακόμα στον αέρα, έχει παγώσει προς το παρόν τα σχέδια για αποκατάσταση και αξιοποίηση του κτιρίου, όπως συμβαίνει με εκατοντάδες άλλες περιπτώσεις διατηρητέων σε όλη τη χώρα.
«Το συγκεκριμένο κτίριο είναι ένα από τα λίγα αρχοντικά που έχουν απομείνει στη Σαλαμίνα, γεγονός το οποίο έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς συνεισφέρει στην προβολή των μορφολογικών ρευμάτων που επικρατούσαν τον 19ο αιώνα, εποχή που κατασκευάσθηκε.
Στην πρόσοψη του αρχοντικού είναι χαραγμένο σε επιγραφή το όνομα «Γ. Γαλέοι», μίας από τις πιο εύπορες και ιστορικές οικογένειες της Σαλαμίνας», λέει στον «Ε.Τ.» η αρχιτέκτων μηχανικός Λία Βιλλιώτη, από το γραφείο LV. Arch Design & Construction, που μαζί με μία ορεξάτη ομάδα μηχανικών ανέλαβαν τη δύσκολη δουλειά της έρευνας – τεκμηρίωσης και της μελέτης αποκατάστασης.
Αν και η ιστορική έρευνα δεν ήταν εύκολη, η ομάδα αναζήτησε όλες τις ιστορικές πηγές και καταγραφές που υπάρχουν, ενώ -λόγω εντοπιότητας, καθώς η έδρα του γραφείου είναι στη Σαλαμίνα- αξιοποίησε προφορικές μαρτυρίες και μνήμες κατοίκων του νησιού, όπως της Βούλης Μαζιώτη, που επί χρόνια ερευνούσε και μάζευε αρχειακό υλικό για την οικία Γαλέων.
Το κτίριο, που για χρόνια φιγουράριζε στο παλιό βιβλίο Ιστορίας της Γ’ Γυμνασίου και είχε μάλιστα επιλεγεί να κοσμήσει μία από τις αναμνηστικές καρφίτσες των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, απειλείται με κατάρρευση.
Μια φορά και ένα καιρό…
Οι Γαλέοι ήταν εύπορη οικογένεια της Σαλαμίνας και απασχολούνταν στο χώρο του ναυτεμπορίου. Το κτίριο άρχισε να κατασκευάζεται το 1880 κατά παραγγελία του Γεωργίου Γαλέου και αποπερατώθηκε το 1890. Ο Γεώργιος Γαλέος σε νεαρή ηλικία ξεκίνησε μαζί με τον αδελφό του, Αντώνη, με ένα σχετικά μικρό καΐκι τη μεταφορά κάρβουνου. Σε σύντομο χρονικό διάστημα ανέλαβε το μονοπώλιο της μεταφοράς του ξυλοκάρβουνου και τα κέρδη ανέβηκαν στα ύψη. Ομως τίποτα δεν διαρκεί για πάντα και κάποια στιγμή η οικογενειακή επιχείρηση βρέθηκε στο δρόμο της σταδιακής χρεοκοπίας. Το αρχοντικό πέρασε διαδοχικά από τον πατέρα στον γιο και από τον γιο στον εγγονό και τέλος πέρασε στη δισέγγονη του Γεωργίου Γαλέου, Ρεμόνδη Γαλέου, σύζυγο του Νικολάου Λουκά.
Το ισόγειο λειτούργησε ως φαρμακείο από τον εγγονό του ιδιοκτήτη και το υπόγειο ως αποθήκη (παρασκευαστήριο). Συνολικά δέχτηκε τρεις μετασκευές, η τελευταία από τις οποίες έγινε το 1920.
Πριν εννέα περίπου χρόνια, λόγω δυσκολίας συντήρησης του κτιρίου από τους απογόνους της οικογένειας, η οικία πωλήθηκε στη σημερινή ιδιοκτήτρια, μία κατασκευαστική εταιρία, που ανέλαβε να «τρέξει» τη διαδικασία χαρακτηρισμού.
Αγάλματα στη στέγη, καράβια στην πέτρα
«Τα μορφολογικά στοιχεία του κτιρίου είναι υψηλής αισθητικής και παρά τις φθορές που εμφανίζει λόγω της έλλειψης συντήρησης και του περάσματος του χρόνου εξακολουθεί να σηματοδοτεί την περιοχή στην οποία εντοπίζεται. Χαρακτηριστικά στοιχεία που κατατάσσουν την οικία σε δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής είναι η λίθινη βάση του, τα μαρμάρινα σκαλοπάτια της εισόδου, τα μπαλκόνια με τις διακοσμητικές κορνίζες και τα μαρμάρινα φουρούσια τους», μας λέει η κ. Βιλλιώτη. «Εξίσου σημαντικό χαρακτηριστικό της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής που εντοπίζεται στο κτίριο είναι η κεραμική διακόσμηση. Ακροκέραμα με ανθέμια, ταινίες κεραμικά κολωνάκια στα στηθαία, καθώς και ολόσωμα αγάλματα, αντίγραφα αρχαίων έργων, στημένα στα χτιστά στηθαία περιμετρικά της στέγης».
Στο κάτω μέρος των εξωστών μπορεί κανείς να διακρίνει δύο καράβια σκαλιστά με την πιθανή χρονολογία κατασκευής του κτιρίου, καθώς και τη χρονολογία παράδοσής του στους ιδιοκτήτες για κατοίκηση, ενώ στη στέψη του κτιρίου το στηθαίο καλύπτεται με πήλινες διακοσμήσεις (ακροκέραμα) και στις τέσσερις κόγχες με κεραμικά αγάλματα από την ελληνική μυθολογία.
Βασικός στόχος της πρότασης αποκατάστασης είναι η ανάδειξη της αρχιτεκτονικής του κτιρίου με τη διατήρηση όλων των αρχιτεκτονικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών τόσο στις όψεις όσο και στο εσωτερικό του, και η απομάκρυνση μεταγενέστερων παρεμβάσεων όπως η βαριά τσιμεντένια σκάλα που φράζει την είσοδο στην ισόγεια κατοικία. Από μαρτυρίες ντόπιων εικάζεται πως η αρχική σκάλα του κτιρίου ήταν ξυλόγλυπτη και λόγω των καιρικών συνθηκών και των φθορών που είχε υποστεί αντικαταστάθηκε με άλλη, πέτρινη, η οποία με τη σειρά της κατέρρευσε λόγω σεισμών.
«Το κτίριο όσον αφορά στις όψεις δεν έχει υποστεί αλλοιώσεις στα μορφολογικά του στοιχεία. Βέβαια καθίσταται εμφανής η ελλιπής συντήρησή του σε ό,τι έχει να κάνει με επιχρίσματα, χρωματισμούς και λεπτομέρειες σε γείσα, λαμπάδες και κορνίζες. Οι δύο όψεις του κτιρίου, νότια και ανατολική, διατηρούνται αναλλοίωτες σε ό,τι αφορά τα αρχιτεκτονικά τους στοιχεία. Η μεγαλύτερη επέμβαση σε αισθητικό και λειτουργικό επίπεδο είναι η κλίμακα από σκυρόδεμα επί υποστυλωμάτων, τοποθετημένη ακριβώς στη μέση του αύλειου χώρου, που εμποδίζει την είσοδο στην ισόγεια κατοικία», αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην τεχνική έκθεση.